ونوشه های گرمابسرد 2

مقدمه

بافت رسي و سنگين در فروردين انجام مي شود در مناطقي كه ميزان بارندگي در اواخر ماه اسفند و فروردين مناسب كشت چغندر بدون آبياري و با استفاده از رطوبت بارندگي انجام مي شود در اين شرايط جهت جوانه زدن و سبز شدن بذور نيازي به آبياري نيست ولي پس از آن با توجه به نياز گياه و شرايط آب و هوايي دور آبياري تنظيم مي گردد.

 

چغندر قندگياهي است كه با هدف اصلي توليد قند كشت مي شود ولي از آن محصولات فرعي ديگري نيز بدست مي آيد كه در درجه اهميت بعدي قراردارد. سالانه حدود 95 هزار نفر در مســــــاحتي بالغ بر 180 هزار هكتار به طور ميانگين 5 ميليون تن چغندر قند توليد مي نمايند كه 34 كارخانه قند با ظرفيت روزانه 61100  تن چغندر در كشور وظيفه فرآوري چغندرها را بر عهده دارند.

   ميانگين عملكرد چغندر در كشور 3/26 تن در هكتار است . عملكرد ريشه چغندر قند در كشت بهاره 6/25 و در كشت پائيزه 1/47 تن در هكتار بوده و ميانگين عيار قند و عملكرد شكر سفيد براي كشت بهاره 5/16 درصد و براي كشت پائيزه 5/12 درصد مي باشد. درصد قند مهمترين عامل تعيين كننده كيفيت چغندر قند است . از سال 1355 مسؤولان وقت كارخانه ها به دليل تشويق كشاورزان در ارتقاي كيفيت محصول توليدي قيمت خريد چغندر قند را براساس درصد يا عيار قند برآورد كرده اند لذا با توجه به نقش و اهميت اين گياه زراعي ، شناخت عوامل كاهنده عيار به منظور كاربرد راهكارهاي مناسب زراعي پرهيز ناپذير مي باشد.

 

 

 

 

 

 

 

چغندر قند

پيشينه : چغندر قند بومي سواحل مديترانه است . در روم باستان چغندر قند پخته را براي درمان برخي از بيماريها تجويز مي كرده اند چغندر به عنوان منبع تهيه شكر تا اواسط قرن هيجدهم ميلادي ناشناخته بود. اصلاح چغندر قند براي اولين بار در سال 1747 توسط آندراس مارگراف شيمي دان آلمان آغاز شد اين شخص با گرفتن عصاره الكلي از چغندر قند توانست ماده اي مانند شكر تهيه شده از نيشكر به دست آورد. اوايل قرن نوزدهم (1803) آشارد شاگرد مارگراف در آلمان و اسييوف در روسيه اين روش را پيگيري كردند و توانستند در كارخانه و به صورت صنعتي از چغندرقند استخراج كنند.

   در ايران كارخانه قند در سال 1277 خورشيدي در كهريزك با كوشش ميرزاعلي خان امـــــــين الدوله و با كمك كارشناسان بلژيك تأسيس شد اين كارخانه پس از سه دوره بهره برداري تعطيل شد و دوباره در سال1310 با ظرفيت يكصد تن چغندر در شبانه روز آغاز به كاركرد . سطح زير كشت چغندر قند در سال 1311 حدود 2000 هكتار بوده كه تا سال 1355 روندي افزايشي داشته است.

 

1-2- طبقه بندي گياهي :

چغندر گــــــــياهي است از تيره اسفناج ، جنس بـــتا و گونه وولگــــــاريس و نام علمي آن beta vulgaris است .گياهي است دو ساله كه در سال اول كاشت، ريشــــه آن رشد مي كند و در سال دوم پس از گذراندن دوره سرما بــــــوته ها ساقه دار شده و گل و بذر مي دهند ريشه اصلي چغندر مخروطي شكل و كــــشيده است . طول ريشه در شرايط مناسب تا 180 سانتي متر مي رسد ولي طول قسمت قابل استفاده آن حدود 30 سانتي متر است. وزن متوسط ريشه ها 7 تا يك كيلوگرم و قطرمتوسط آن در قسمت گردن 10 تا 15 سانتي متر است . برگ ها قسمت هوايي چغندر را تشكيل ميدهند و تعداد آن ها در بوته كامل به 80 عدد مي رسد كشت چغندر در شرايطي امكان پذير است كه تابش نور خورشيد و منطقه محل كشت حداقل 180 تا 200 روز بدون يخبندان باشد.

پايين ترين دمايي كه چغندر قند در آن فعاليت دارد ( صفر گياه ) 5 تا 8 درجه سانتي گراد است. در اوايل رشد به سرما حساس است ولي در پائيز تا 6 درجه زير صفر را به راحتي تحمل مي كند. گرماي بيش از اندازه رشد و ذخيره سازي قندر چغندر را متوقف مي كند. به اين دليل كشت آن درنقاط گرمسير در زمستان انجام مي گيرد و در بهار پيش از آغاز گرما برداشت مي شود بهترين درجه حرارت براي رشد و قند سازي با دماي ميانگين 20 درجه در روز و 10 درجه در شب است در 40 درجه سانتي گراد رشد و ذخيره سازي قند به كمترين مقدار ميرسد.

 

1-3- تقسيم بندي بذر چغندر قند :

بذر چغندر از نظر تعداد جوانه هايي كه توليد مي كند به دو دسته تقسيم مي شوند.

1-3-1 بذرهاي چند جوانه :تعداد جوانه هاي اين گونه بذرها 2 تا 5 عدد است و پس ازكـــــــاشت به همين تعداد از آن ها ، بوته چغندر سبز مي شود بخش عمده بذر مصرفي چغندر كـاران كشور از اين نوع است. تنك كردن مزارعي كه از بذر هر چند جوانه استفاده كرده اند هزينه زيادي را به كشاورزان تحميل مي كند.

 

 

 

 

1-3-2 بذرهاي تك جوانه :

اين بذرها تنها يك جوانه دارندو از آن يك بوته مي رويد و چنانچه به فاصله مناسب كاشته شوند نيازي به تنك كردن ندارند . بذرهاي تك جوانه خود به سه دسته مكانيكي تكنيكي و ژنتيكي تقسيم مي شوند.

 

1-4 پيشينه توليد بذر چغندر قند در ايران

براساس نوشته روزنامه « وقايع التفاقيه» بذر چغندر قند براي اولين بار در تاريخ 16شعبان 1274 قمري توسط فردي به نام دكتر پرلاك به ايران آورده شده است . از سال 1310 كه كارخانه قند كهريزك دوباره را ه اندازي شد تا سال 1315 بذر چغندر قند مورد نياز از كشورهاي آلمان ،لهستان و چكسلواكي وارد مي شد.

در سال 1315 با سعي و كوشش شادروان مهندس اسماعيل قره باغي و با همكاري دكتر اشنايدر آلماني ( كه روسي الاصل بوده ) عمل تهيه بذر اصلاح شده چغندر قند در كرج شروع و پس از 5 سال بذراليت سازگار با آب و هواي ايران تهيه شد. از سال 1320 تا كنون به جز دو دوره در تمام سالها بذر مورد نياز كشت چغندر قند كشور توسط بنگاه اصلاح و تهيه بذر چغندر قند تهيه شده است .

 

1- 5 تركيبات و خواص غذايي :

نزديك به 75 درصد قندر را آب و 25 درصدآن را ماده خشك تشكيل ميدهد 20 درصد ماده خشك شامل ساكارز و مواد غيــــــــر قندي محلول در آب و 5 درصد ديگر را مواد غير محلول در آب تشكيل ميدهد.

شكل زير تركيبات و ارزش غذايي چغندر قند را نشان ميدهد.

 

تركيبات ( مواد و درصد ) چغندر قند

مواد غير محلول در آب 5%             مواد محلول در آب 20%

          

مواد معدني 8/1%      مواد آلي ازت دار 8/1%      مواد آلي غير ازت دار 4/%0

ماده خشك 25% درصد كل     (100)            آب 75%

                                                            

مواد غير قندي 4%      ساكارز 16%

 

 

 

 

 

1-6  رقم هاي گوناگون چغندر قند :

چغندر قند برحسب حجم ريشه ، مقدار برگ و درصد قند به رقم هاي زير تقسيم مي شود.

رقم  E: اين رقم داراي ريـــــــشه هاي بزرگ و سنگين است سرآن نسبتاً پهن و تعداد برگ هاي آن زياد است محصول اين رقم در واحد سطح زياداست ولي درصد قند آن نسبت به ساير رقم ها كمتر است .

رقم  N: سراين رقم كوچكتر و تعداد برگهاي آن كمتر از رقم E است. محصول چغندر قند در هكتار آن ازرقم E كمتر ولي درصد قند آن بيشتر است . اين رقم براي مناطقي كه امكان كشت زود هنگام ( هراكش) وجود نداشته باشد مناسب است .

رقم  Z: چغندرهاي اين رقم باريك و كشيده اند و مقدار برگ آن از رقم هاي E و N كمتر است مقدار محصول آن در واحد سطح كمتر ولي درصد قند آن بيشتر و از رقم هاي ياد شده زودرس تر است .

رقم  ZZ: خصوصيات ظاهري اين رقم شبيه رقم Z است ولي مقدار قند آن بيشتر است كشت آن اقتصادي نيست و تنها براي دو رگ گيري واصلاح بذر از آن استفاده مي شود .

هراكش در برابر كرپه يعني كشت زود هنگام كه محصول آن نيز زودتر بدست مي آيد.

سطح زير كشت :

2-1 سطح زير كشت چغندر قند در جهان :

در بين كشورهاي جهان اوكراين بادارا بودن يك ميليون هكتار اراضي زير كشت چغندر قند به تنهايي 14 درصد از كل اراضي زير كشت چغندر قند جهان را به خود اختصاص داده است و مقام اول را دارا است . پس از آن فدراسيون روسيه با 932 هزار هكتار ، آمريكا با 590 هزار هكتار و چين  با 510 هزار هكتار به ترتيب مقام هاي دوم تا چهارم را به خود اختصاص ميدهند.

جمهوري اسلامي ايران با 185 هزار هكتار اراضي زير كشت چغندر قند 6/2 درصد كل زمين هاي زير كشت چغندر قند جهان را در اختيار دارد.

 

فرآيند توليد :

مراحل كاشت ، داشت ، برداشت چغندر قند به شرح زير مي باشد.

5-1 مرحله كاشت

5-1-1 آماده كردن زمين

چهار تا شش ماه قبل از زمان كاشت چغندر قند زمين را آماده ميكنند . چنانچه چغندر در تناوب باغلات يا زمين در حالت آيش باشد به وسيله ديسك يا كولتيواتور هاي پنجه غازي كلش باقيمانده هاي گياهي و علف هاي هرز را با خاك سطحي مخلوط كرده و درصورت امكان زمين را آبياري مي كنند.

   پس از گاورو شدن زمين ،كود فسفره لازم را در زمين پخش مي كنند و با شخم عميق آن را در عمق مناسب قرار مي دهند . چنانچه آب در دسترس نباشد. دادن كود فسفره و شخم عميق را در پائيز و پس از نخستين بارندگي انجام ميدهند . پس از برطرف شدن سرماي زمستان و مساعد شدن هوا در اواخر اسفند يا اوايل فروردين با استفاده از كوليتواتور ( البته در مناطق سردسير اين زمان معمولاً از اوايل ارديبهشت شروع مي گردد) ياگاو آهن قلمي زمين را براي كاشت آماده مي كنند. با اين كار علف هاي هرز تازه سبز شده نيز در خاك دفن مي شوند . در زمين هاي با بافت سبك كودهاي فسفاته را همراه فسفات آمونيم همراه با مرحله شخم و پيش از كاشت به خاك مي دهند اگر بذر را به صورت دستي بكارند پس ازيك نوبت كولتيواتور بذر و كود ازته را پخش مي كنند و كولتيواتور دوم عمود بر كولتيواتور اول مي زنند در زراعت رديفي و به هنگام كولتيواتور دوم ماله سبكي به آن همراه مي كنند تا زمين كاملاً هموار شود در زمين هايي كه علف هرز زياد دارد علف كش پيش از كاشت را نيز در اين مرحله در زمين مي پاشند .

 

5-1-2 كاشت بذر

در بيشتر استان هاي كشور كاشت چغندر قند از اسفند ماه آغاز مي شود در زمين هاي داراي

 

 

 

كاشت دست پاش :

نزديك به 65 درصد چغندر قند كشور به اين روش كاشته مي شود در اين روش بذر چغندر را تقريباً به صورت يكنواخت سطح زمين پخش مي كنند و آن را ديسك يا كولتيواتور همراه با ماله سبك و در برخي فقط با گاو آهن ايراني زير خاك مي كنند.

 

5-1-3 كاشت بذر به طريق نشا كردن:

در اين روش ابتدا بذرهاي چغندر تك جوانه را داخل گلدانهاي كاغذي مي كارند و پس از مرحله 6 برگه شدن آن ها رابا ماشين هاي نشاكار به زمين اصلي منتقل مي كنند اين روش حدود 35 سال پيش در ژاپن مرسوم بوده است در ايران نيز به اين روش به صورت آزمايشي آغاز شده و آزمايش آن ادامه دارد ولي بعلت هزينه زياد مقرون به صرفه نيست .

 

5-1-4 عمق كاشت بذر و فاصله بوته ها :

عمق كاشت بذر در خاك هاي سبك 4 تا 5 ســـــانتي متر و در خاكهاي سنگين 3 تا 4 سانتي متر است . فاصله بوته ها در زراعت سنتي از هر طرف 25 تا 30 سانتي متر است و به اين ترتيب با توجه به فضاهايي كه توسط مرزها و جوي هاي آبياري اشغال مي شود تعداد بوته در هكتار به حدود يكصد هزار عدد مي رسد.

   در كشت رديفي فاصله بوته ها از يكديگر 15 تا 20 سانتي متر فاصله رديف ها 60 تا 65 سانتي متر است در نتيجه در زراعت ماشيني تعداد بوته چغندر در هكتار 120-100 هزار عدد است.

در اين روش بذر درعمق مناسب قرار نمي گيرد و در نتيجه مزرعه يكنواخت سبز نمي شود براي جبران اين مشكل مقدار بذر را بيش از نياز (گاهي 3 تا 4 برابر) مي كارند و در صورتي كه شرايط براي سبز شدن بيشترين مقدار بذر فراهم باشد به علت تراكم بيش از اندازه بوته در واحد سطح هزينه تنك كردن افزايش مي يابد به علاوه در اين روش با دشواري انجام مي گيرد. تراكم بيش از حد بوته و جريان نيافتن هوا در داخل آن به هنگام بالارفتن رطوبت شرايط را براي گسترش بيماريها فراهم ميكند .

 

كاشت ماشيني :

در اين روش بذر با توجه به بافت خاك و نوع بذر روي خطوط موازي و در عمق مناسب كاشته مي شود. كاشت ماشيني كارهاي داشت مانند وجين ، تنك ، سله شكني ، آبياري و مبارزه با آفت ها و بيماريهاي گياهي به آساني انجام مي شود همچنين برداشت چغندر قند با ماشين و آسان تر انجام مي شود بعضي از ماشين هاي بذر كار به گونه اي ساخته شده اند كه مي توان همزمان با كاشت بذر كود شيميايي و سم علف كش را نيز در زمين پخش كرد بذر افشان ها دو نوع هستند.

 

بذر افشان يك رديفه:اين بذر افشان ها دستي هستند و هدايت آنها به وسيله چوبي يا فلزي انجام مي شود و حركت آن به وسيله يك چرخ فلزي انجام مي گيرد تنظيم مقدار بذر و تغيير شكاف زير مخزن بذر افشان انجام ميشود.

 

بذر افشان چند رديفه : در اين بذر افشان ها چند مخزن روي يك تنه ( شاسي ) قراردارند. در كشت چغندر بيشتر از نوع 4 تا 6 رديفه استفاده مي شود.

 

 

5-1-5  مقدار بذر در هكتار:

مقدار بذر در هكتار به عواملي مانند قوه ناميه ، بافت خاك ، زمان كاشت ، شيوه كاشت و نوع بذر بستگي دارد. در شرايط مناسب و در بذر كاري دستي حدود 20 تا 25 كيلوگرم و در روش رديفي 8 تا 12 كيلوگرم در هكتار بذر چند جوانه اي كاشته مي شود. اگر از بذرهاي تك جوانه استفاده شود مقدار بذر از 5 تا 10 كيلوگرم در هكتار كاهش مي يابد.

  دركشور ما بيشتر چغندر كاران به علت فراهم نبودن شرايط مناسب در زمان كاشت و احتمالاً از بين رفتن تعداد زيادي از بوته ها پس از سبز شدن ، مقدار مصرف بذر در هكتار را زياد مي كنند گاهي در اوايل فصل رشد تا 10 برابر تعداد لازم جوانه سبز شده ديده مي شود. اين كار هزينه تنك كردن را افزايش داده و هزينه توليد را بر اثر مصرف بذر زياد افزايش ميدهد در كشورهاي پيشرفته با استفاده از بذر تك جوانه و ماشين هاي بذر كار و فراهم كردن ساير شرايط مقدار بذر را تا 2 كيلوگرم كاهش داده اند.

 

5-2 مرحله داشت :

5-2-1 آبياري :

آبياري به سه روش زير انجام مي گيرد.

آبياري كرتي : براي كشت هاي دست پاش كه زمين را به صورت كرت در مي آورند آبياري كرتي انجام مي شود درازا و پهناي كرت با توجه به جنس و شيب زمين و مقدار آب در دسترس ، تفاوت مي كند . در اين روش تلفات آب زياد است و نيروي انساني بيشتري براي آبياري به كارگرفته مي شود ضمناً خاك اطراف بوته ها سفت و متراكم مي شود و رشد ريشه ها را كند مي كند حساسيت گياه در برابر بيماريها افزايش ميشود.

 

 

آبياري نشتي :

دراين روش آب در شيارها يا جويچه هايي كه به هنگام كاشت ايجاد شده اند حركت كرده و رطوبت با حركت جانبي به پشته ها نفوذ ميكند . عمق شيارها بين 15 تا 25 سانتي متر است و طول آنها با توجه به جنس خاك و شيب زمين انتخاب ميشود.

آبياري باراني : در اين روش آبياري كه در سالهاي اخير در برخي مزارع رايج شده است . آب به وسيله آبپاش هايي كه روي لوله هاي تحت فشار قراردارند، به صورت باران دراختيار گياه گذاشته ميشود. تلفات آب در اين روش كمتر از روش هاي پيشين است ولي هزينه سرمايه گذاري اوليه بيشتر است.

5-2-2 كوددهي

بررسي هاي وزارت كشاورزي نشان ميدهد كه در سال زراعي 76-75 در هر هكتار چغندر قند در سطح كشور به طور متوسط 39/437 كيلوگرم فسفات 269 كيلوگرم اوره 31/46 كيلوگرم نيترات آمونيم و 78/58 كيلوگرم ساير انواع كودهاي شيميايي مصرف شده است . در همين سال ميانگين مصرف كود حيواني در زراعت چغندر قند 9/1 تن در هكتار بوده است.

5-2-3 تنك كردن وجين

تنك كردن :

در بذرهاي چند جوانه ، به تعداد جوانه ها، بوته چغندر سبز مي شود (درشرايط مزرعه هيچگاه امكان صددرصد سبز شدن بذرها و جوانه ها وجود ندارد). بوته ها به دليل فاصله كم از يكديگر ، درزمان سبز شدن ، در استفاده از مواد غذايي و نور با يكديگر رقابت شــــديدي دارند. به اين دليل تنك كردن مزارع چغندر قند كه از بذرهاي چند جوانه روييده اند، لازم واجباري است. دراين مزارع ابتدا بوته ها را با ابزار دستي مانند شفره يا فوكا به صورت كپه اي در روي خطوط كاشت تنك و فاصله دو كپه را كاملاً خالي مي كنند سپس كپه ها را تنك مي كنند. به اين ترتيب نيروي انساني زيادي مصرف ميشود و هزينه توليد افزايش مي يابد.

در مزارع سبزي كه از بذر تك جوانه استفاده شده ، تنك كردن آسانتر و با هزينه كمتر انجام ميشود، تنك كردن معمولاً يك ماه پس از كاشت يا 20 روز پس از سبز شدن انجام ميشود چنانچه شرايط آب و هوايي در اوايل دوره رشد چغندر نامناسب يا احتمال خسارت آفت در زراعت هاي كرپه وجود داشته باشد. در تنك اول فاصله بوته ها را روي خطوط 8 تا 10 سانتي مـــتر مي گيرند و پس از 6 برگه شدن چغندر را به صورت يك درميان حذف مي كنند تا فاصله بوته ها روي خطوط به 16 تا 20 سانتي متر برسد.

وجين : در زراعت هاي غير ماشيني وجين به وسيله نيروي انساني انجام مي شود . در زراعت ماشيني در مرحله اوليه رشد گياه ، علف هاي هرز بين خطوط كاشت تا نزديكي بوته هاي چغندر را با ماشين وجين مي كنند . علف هاي هرز بين خطوط كاشت تا نزديكي بوته هاي چغندر را با ماشين وجين مي كنند. علف هاي كنار و بين بوته ها روي رديف هاي كاشت در مرحله دوم تنك توسط نيروي انساني از بين برده مي شوند.

   علاوه بـــــــر مبارزه مكانيكي با استفاده از علف كشها نيز با علفهاي هرز چغندر مبارزه مي شود. با اين دستگاه يك كارگر در 8 ساعت حدود 4000 متر مربع مزرعه چغندر را وجين مي كند.

   وجين كن هاي پشت تراكتوري ، مجموعه اي از ديسك هاي بشقابي ، تيغه اي افقي و ابرويي و بيلچه هايي هستند كه به وسيله تراكتور كشيده مي شوند و در 8 ساعت بين خطوط كاشت حدود 3 هكتار چغندر را وجين مي كنند.

 

 

5-2-4 سله شكني :

در اثــــــــر آبياري و عبور وسايل كشاورزي در كشت هاي رديفي و گذر كارگران درزراعت هاي سنتي ، خاك مزرعه فشرده مي شود و حجم خلل و فرج آن كم ميشود . در اين حالت خاك در برابر نفوذ هوا و توسعه ريشه ها از خود مقاومت نشان ميدهد و جذب مواد غذايي محدود مي شود . در نتيجه ريشه هاي چغندر نمي توانند به آساني گسترش يابند و آب و مواد غذايي مورد نياز خود را تأمين كنند اين حالت را سله بستن ميگويند. ( سله شكن يعني به هم زدن رويه فشرده شده و خاك و ايجاد شرايط مناسب براي تهويه و گسترش ريشه ها )

    در كشتزارهاي سنتي به هنگام وجين و تنك كردن ، با كج بيل يا بيل معمولي سله شكني را هم انجام مــــــــيدهند . درزراعت هاي رديفي سله شكني با استفاده از كولتيواتور انجام مي شود سله شكني در اوايل دوره رشد چغندر و همزمان با وجين انجام مي شود. ( ادامه عمليات سله شكني و زدن كولتيواتور تا زماني كه امكان تردد تراكتور بين رديفها وجود داشته باشد ضروريست.

 

5-2-5 آفت ها ، بيماري ها و علف هاي هرز

آفت هاي چغندر قند عبارتند از :

كرم برگ خوار چغندر قند يا كارادرينا

كرم برگ خوار چغندر قند در سراسر كشور به ويژه مناطقي كه چغندر قند كاري مي شود به شدت پراكنده است و از آفت هاي درجه اول چغندر قند است اين آفت به بسياري از گياهان زراعي ديگر نيز حمله مي كند. حشره كامل پروانه اي است كه كرمينه آن از برگ چغندر قند تغذيه مي كند. وقتي كرمينه ها كوچك هستند در اثر تغذيه برگ ها را به شكل توري در مي آورند .و زماني كه بزرگ شدند بقيه قسمت هاي سبز برگ را ميخورند و آن را سوراخ ميكنند . اين كرم در شرايط مساعد آب و هوايي 6 تا 7 نسل در سال دارد كه پرزيان ترين آن ها نسل دوم و سوم است .

براي مبارزه با اين آفت از سموم فسفره مانند گوزاتيون ، ديميكرون ، سوپراسيد و ... به مقدار 2 تا 3 ليتر در هكتار استفاده مي شود.

 

بيد چغندر قند :

اين آفت اولين بار در سال 1315 در ورامين و كرج مشاهده شده است . حشره كامل پروانه كوچكي است كه طول آن به 8/7 ميلي متر مي رسد ، تخم هاي پروانه به صورت چند عددي در كنار رگبرگ ها يا انتهاي دمبرگ و جوانه هاي مركزي بوته گذاشته مي شوند كرمينه هاي اين آفت عمدتاً از جوانه هاي مركزي و طوقه چغندر قند تغذيه مي كنند.

   بيد چغندر قند در تمام مناطق چغندر كاري ايران وجود دارد . طغيان آن بيشتر در خراسان ، فارس،كرمان ، اصفهان ، آذربايجان ، كرمانشاه و كرج است . براي مبارزه با اين آفت از سم هاي فسفره مانند گوزاتيون 20 درصد ( 3 ليتر در هكتار) و ديازينون 60 درصد (5/1 ليتر در هكتار) استفاده مي كنند.

 

شب پره زمستاني :

حشره كامل ، پروانه شب پروازي است كه كرمينه آن از قاعده دمبرگها و طوقه ريشه چغندر قند تغذيه مي كند در نتيجه يك حفره نسبتاً بزرگ در طوقه گياه به وجود مي آيد كه باعث قطع ريشه از ساقه و خشك شدن گياه ميشود. اين آفت در تمام ايران پراكنده است و علاوه بر چغندر قند به ريشه و طوقه برخي ديگر از گياهان زراعي نيز حمله مي كنند.

  براي مبارزه با آن استفاده از سم ليندن طعمه مسموم تهيه مي كنند و به مقدار 80 كيلوگرم در هكتار در مزرعه مي پاشند . براي تهيه طعمه مسموم 600 تا 1000 گرم ليندن 25 درصد را با 50 ليتر آب و 100 گرم سبوس گندم يا كنجاله تخم پنبه مخلوط مي كنند.

 

كك چغندر :

اين آفت در بيشتر مناطق چغندر كاري ايران ديده شده و در كشور به اين نام خوانده ميشود. حشره كامل سوسكي است سياه رنگ  و به طول 2 ميلي متر بيشترين فعاليت آن درطول فصل بهار ديده مي شود. پس از پيدايش بوته چغندر قند به برگهاي اوليه حمله و آن را سوراخ ميكند اگر شدت حمله زياد باشد بايد مزرعه را واكاري كرد.

   براي مبارزه با كك چغندر قند از سم هايي مانند د.د.ت ، ليندن ، دي متوات و توكســافون ، متيل پاراتيون به مقدار 3 تا 4 ليتر در هكتار به نسبت 1 تا 5/1 در هزار استفاده مي كنند اگر از سم هاي فسفره مانند ديازينون استفاده كنند مقدارمصرف يك كيلوگرم در هر هكتار است .

 

سوسك خرطوم كوتاه يا سرخرطومي ريشه :

سوسكي است قهوه اي رنگ كه حاشيه برگ هاي چغندر قند تغذيه مي كند. كرمينه هاي آن به زير خاك مي روند و ريشه چغندر را مي خورند و باعث خشكيدن بوته مي شوند سمپاشي عليه كك چغندر روي اين آفت هم اثر ميكند و سمپاشي جداگانه اي عليه آن انجام نمي دهند.

 

 

سوسك خرطوم بلند:

حشره كامل سوسكي است كه بدن آن را كرك هاي زردي پوشانده است . سرخرطومي مانده با خرطوم بلند خــــــــــود ، دمبرگ چغندر را سوراخ و تخم هاي خودرا درون آن مي گذارند كرمينه ها پس از بيرون آمدن از تخم ، از مغز دمبرگ تغذيه ميكند و باعث خشك شدن برگ مي شود. اين آفت تا سه نسل در سال دوام دارد.

   براي مبارزه با اين آفت از سم ديازينون 60 درصد به نسبت يك ليتر در هكتار استفاده ميشود.

 

مگس چغندر قند:

حشره كامل مگس كـــــــــوچكي است كه به طول 5 ميليمتر ، كرمينه اين مگس را سوراخ مي كند و بافت هاي بين دو رويه برگ را مي خورند در نتيجه برگها مانند تاول باد كرده سپس زرد و خشك ميشوند ، حشره مزبور 2 تا 4 نسل در سال دارد . به علت وجود زنبورهاي پارازيت عليه آن سم پاشي نمي شود . در موارد طغيان و خسارت شديد از ديپتركس 80 درصد و ديازينون 60 درصد به نسبت يك كيلو يا يك ليتر در هكتار استفاده مي كنند.

 

شته سياه چغندر ( شته سياه باقلا) :

شته سياه از شيره برگ چغندر تغذيه ميكند و باعث پيچيدگي ، زردي و حتي خشك شدن آن مي شود . اين آفت علاوه بر خسارت مستقيم باعث انتقال ويروس موزائيك و زردي چغندر نيز ميشود. كفشدوزك هفت خال از مهم ترين دشمنان طبيعي شته سياه  است . براي مبارزه شيميايي با آن ازمتاسيستوكس ، اكايتن يا دي متوات به مقدار يك ليتر در هكتار و به نسبت يك در هزار استفاده مي كنند.

 

نماتد چغندر قند:

نماتد در خراسان ، فارس و آذربايجان ديده شده است . اين آفت كه از نظر ظاهري شبيه كرم است با فرو كردن اندام هاي مكنده خود به داخل سلولهاي ريشه چغندر ،از آن تغذيه مي كند در چغندرهاي بذري آلودگي به نماتد باعث عقيم شدن گل ها ميشود.

   برگ هاي چغندر آلوده به نماتد در روزهايي كه هوا خشك است براثر تأثير تابش آفتاب به شدت پژمرده مي شوند و شب دوباره به شكل طبيعي برميگرداند . نماتد در سال تا 4 نسل دارد. براي مبارزه شيميايي با نماتد از سم تميك مي توان استفاده كرد . استفاده از اين سم به علت زياد بودن خاصيت سمي و گران بودن آن مقرون به صرفه نيست . آيش و تناوب و كارهاي زراعي روش درست مبارزه با اين آفت است.

 

كنه تارعنكبوتي :

اين آفت در تمام كشور وجود دارد و به تمام گياهان زراعي حمله ميكند . كنه با پاره كردن سطح برگ سوراخ هاي ريزي در آن ايجاد مي كند و شيره گياه را ميمكد در نتيجه تغذيه كنه ، كارهاي فيزيولوژيكي گياه مختل ميشود و برگ ها زرد رنگ شده و ميخشكند. كنه در شرايط مناسب ساليانه تا 15 نسل دارد. مبارزه شيميايي با استفاده از سم كلتان ياتديون  به مقدار 5/2ليتر در هكتار و به نسبت 5/2 تا 3 در هزار انجام ميشود.

 

 

زنجره چغندر قند :

زنجره چغندر در تمام مزارع ديده مي شود. اندازه آن 3 ميليمتر و سبز رنگ است اين حشره در اوايل فصل بهار تخم هاي خود را زير پوست و داخل بافت هاي برگ مي گذارد كه پس از 3 هفته به پوره تبديل مي شوند. پوره از شيره برگ تغذيه ميكنند. و آن را به رنگ زرد قهوه اي همراه با لكه هاي سبز در مي آورند . براي مبارزه شيميايي با آن از ديمتوات 40 درصد و متاسيستوكس 20 درصد به ميزان يك ليتر در هكتار استفاده ميكنند.

 

بيماريهاي چغندر قند عبارتند از :

سفيدك حقيقي ( سطحي ) چغندر :

سفيدك يكي از بيماريهاي مهم چغندر است و در تمام مزارع كشور ديده مي شود به طوري كه در بعضي از مزارع ميزان آلودگي به 80 درصد ميرسد. در اثر بروز اين بيماري ، سطح زيرين برگ را پوشش گردمانندي مي گيرد كه به تدريج به سطح بالايي نيز سرايت مي كند و بـــاعث از بين رفتن شادابي برگ شده كه در نتيجه برگهاي جوان چروكيده و زرد رنگ مي شوند ، براي مبارزه با سفيدك از تركيبات گوگردي و قارچ كش ها به مقدار 4 تا 5 كيلو در هكتار استفاده مي شود.

 

پوسيدگي بنفش چغندر:

عامل اين بيماري قارچي است كه درخاك زندگي ميكند. اين قارچ به ريشه چغندر حمله ميكند و شبكه اي از رشته هاي به هم پيچيده و به رنگ قهوه اي به ارغواني در سطح آوندهاي آبكش و باعث توقف كارهاي حياتي گياه مي شود.

   تناوب و آبياري صحيح ( نشتي ) و تراكم مناسب بوته در هكتار ، دركنترل بيماري مؤثر است.

 

لكه گرد برگ چغندر :

در اثر ابتلاي چغندر به اين بيماري لكه گرد كوچكي به قطر 2 تا 5 ميلي متر با حاشيه قرمز مايل به قهوه اي روي برگ پيدا مي شود. اين بيماري خسارت قابل ملاحظه اي در ايران وارد نمي كند در موارد آلودگي رعايت تناوب و ضدعفوني بذر و استفاده از رقم هاي مقاوم در كنترل بيماري مؤثر است .

 

بيماري موزائيك موزاييك چغندر قند :

از بيماري هاي ويروسي چغندر قند كشور اســـــــت و در بيشتر مناطق چغندر كاري ديده مي شود . اين ويروس ، رگبرگ يا گلبرگ هاي اوليه را به رنگ روشن در مي آورد و به دنبال آن لكه ها و يا حلقه هاي زرد رنگ زيادي روي پهنك برگ تشكيل مي شود كه حالت موزائيكي به برگ مي دهد . استفاده از رقم هاي مقاوم به موزاييك و سم پاشي عليه شته هاي ناقل ويروس ، مهم ترين راه كنترل اين بيماري است.

 

مبارزه شيميايي با علف هاي هرز چغندر در سه مرحله انجام ميشود:

پس از تهيه بستر و پيش از كاشتن بذر :

پيش از آغاز به كاشتن و بي درنگ پس از تهيه بستر زمين ، مقدار سم مورد نياز را به صورت يكنواخت روي زمين مي پاشند و با ديسك سبك با خاك مخلوط مي كنند. اين سمپاشي براي مبارزه با علف هاي باريك برگ انجام ميشود. در حرارت هاي پايين تر از 15 درجه سانتيگراد اثر علف كش ها قبل از كشت كم ميشود و به همين دليل در كشت هاي اوايل اسفند  مانند علف كش پيش از كاشت مصرف نمي شود.

 

پيش از سبز شدن :

اين مرحله از مبارزه در فاصله كاشتن تا سبز شدن چغندر انجام ميشود و در مناطقي كاربرد دارد كه در اين فاصله بارندگي كافي باشد تا باعث نفوذ سم به داخل خاك شود .

 

پس از سبز شدن :

در اين مرحله مصرف علف كش با سبز شدن علفهاي هرز و دو برگه شدن چغندر همزمان است.

مبارزه با علف هاي هرز پهن برگ در اين مرحله بهترين نتيجه را دارد . علف كش از طريق تماس با برگ علف هرز و جذب از راه شير گياهي مؤثر است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

آب و هوا

چغندر قند يكي از گياهان مخصوص كاشت و رشد و نمو در مناطق سرد و معتدل بوده و در مدتي كه طول دوره بهار و تابستان طولاني و معتدل باشد اين گياه رشد بهتري كرده و قند بيشتري در ريشه هاي آن ذخيره خواهد شد در اوايل دوره رشد بخصوص در مرحله توليد جوانه مقاومت گياه جوان چغندر قند در برابر سرما بسيار زياد است حداقل درجه حرارت براي توليد جوانه از بذر در اين گياه 4 درجه سانتي گراد بوده و در مرحله توليد جوانه بعلت آنكه پوست بذر آن نسبتاً سفت و ضخيم مي باشد به آب زيادي نياز دارد در طول دوره رشد بخصوص در مرحله تشكيل قند گرماي بيش از 30 درجه سانتيگراد براي چغندر قند مناسب نبوده و در صورتيكه در اين مرحله درجه حرارت به  سانتيگراد برسد رشد گياه و تشكيل قند متوقف خواهد شد قند سازي در چغندر قند از سانتيگراد شروع شده و تا 28 درجه سانتيگراد بهترين شرايط براي تشكيل قند خواهد بود و در مرحله تشكيل قند رطوبت و مواد غذايي كافي بايد در اطراف ريشه اين گياه وجود داشته باشد در اثر گرماي شديد تبخير و تعرق از سطح برگها افزايش يافته تنفس گياه زيادتر شده رنگ برگها تغيير كرده و تغييررنگ شده كه در نتيجه فتوسنتز در گياه بخوبي صورت نگرفته و ازمقدار قند ريشه كاسته خواهد شد.

   نياز حرارتي چغندر قند در مرحله توليد جوانه حدود 120 تا 250 كالري است و در اين مرحله مناسب ترين درجه حرارت براي توليد جوانه 8 درجه سانتيگراد است كه در خاكهاي مختلف و در مناطق مختلف از نظر ارتفاع از سطح دريا درجه حرارت و ساير عوامل متفاوت مي باشند اين مدت بين 15-8 روز طول مي كشد.

   رشد اوليه چغندر قند خيلي كم بوده و پس از آنكه تعداد برگهاي گياه به سه تا چهار عدد رسيد و ريشه شكل اوليه يا مخروطي خود را بدست آورد به سرعت رشد خواهد كرد نياز حرارتي چغندر قند در سال اول رشد براي توليد ريشه بين 2800 – 2400 كالري متفاوت بوده و در سال دوم كه گياه ساقه و بذر توليد مي نمايد جمع نياز حرارتي آن 4500 – 3900 كالري خواهد بود.

  

درمنطقه خوزستان به علت گرمي هوا چغندر قند را نمي توان در فصل بهار كاشت كرد و براي كاهش اثر گرما و جلوگيري از تابش نور شديد بايستي چغندر را در پائيز كشت كرد بنابراين در چنين مناطقي گردش زراعتي به صورت زير است .

1- چغندر قند ( پائيزه )

2- ذرت

3- جويا گندم پائيزه

4- ذرت يا پنبه

 

كوددهي :

نياز غذايي چغندر قند :

چغندر قند در طول دوره رشد به مواد غذايي كافي نياز دارد و در صورتي كه مواد غذايي در حد كافي در اختيار ريشه گياه نباشد قند كافي در ريشه ها ذخيره نخواهد شد . مهمترين مواد مورد نياز اين گياه شامل ازت ، فسفر، پتاس و آهك مي باشد وجود ازت سبب سرعت رشد برگها افزايش تعداد برگها و همچنين افزايش سطح برگ گرديده كه در نتيجه عمل جذب بخصوص فتوسنتز در گياه بهتر صورت گرفته و قند بيشتري در ريشه ها ذخيره خواهد شد . نياز چغندر قند به ازت از اوايل دوره رشد شروع شده و تا اواسط دوره رشد ادامه خواهد داشت در اثر كمبود اين ماده در خاك اندازه برگها كوچكتر از اندازه طبيعي شده دمبرگها و رگبرگها به رنگ سبز مايل به سفيد در آمده رنگ برگ ابتدا ( سبز روشن و به تدريج زرد خواهد شد كه در اثر اين تغيير رنگ فتوسنتز به خوبي انجام نشده و از مقدار قند كاسته خواهد شد براي آنكه چغندر قند از ماده ازته استفاده كامل ببرد بهتر است اين ماده را در دو يا سه مرحله از رشد اين گياه به زمين اضافه نمايند .

نـــــــياز چغندر قند به فسفر از اواسط دوره رشد يعني زماني كه تعداد برگها حداكثر مي باشند شروع شده و تا آخر مرحله تشكيل قند ادامه دارد. اين ماده را همراه با ماده پتاسه در فصل پائيز بايد به خاك 120-90 كيلوگرم فسفر خالص نياز دارد اين ماده را همراه با ماده پتاسه در فصل پائيز بايد به خاك اضافه كرد و همراه با شخم پائيزه ( سوپر فسفات تريپل 46/0  فسفات آمونيم 18% N + 46% -  اوره 46% = N )

 

پتاس :

وجود پتاس براي افزايش مقاومت گياه در برابر بيماري ها و افزايش مقدار قند موثر است بر اثر كمبود پتاس در روي برگها لكه هاي زرد بوجود آمده و در صورتيكه كمبود شديد باشد لكه ها توسعه پيدا كرده رشد برگها كم شده و برگها در كمبود هاي خيلي شديد به حالت سوخته در مي آيند هر هكتار زراعت چغندر در طول دوره رشد

 kg 50 -40 =   پتاس خالص به صورت  نياز دارد و در پائيز بايد به خاك اضافه شود ماده  هم به صورت سولفات دو پتاس است كه 50%  دارد .

  در مناطقي كه از نظر شرايط آب و هوايي معتدل بوده و در مناطق سرد كه زمين هاي با بافت سنگين و رسي داشته باشند براي اصلاح خاك افزايش نفوذپذيري تقويت خاك و همچنين افزايش درجه حرارت در اواخر زمستان مي توان در كودهاي دامي كاملاً پوسيده به مقدار 30 تا 40 تن در هكتار استفاده كرد.

 

آهك :

چغندر قند به آهك نياز زيادي دارد زيرا وجود آهك سبب اصلاح فيزيكي و بيولوژيكي خاك شده باكتريهاي خاك را به فعاليت وا داشته مواد غير قابل جذب و اسيدهاي مفيد داخل خاك را به صورت قابل جذب و اسيدهاي قابل تركيب درآمده PH خاك را تغيير داده و خاك را قابل نفوذ خواهد كرد نياز چغندر قند به آهك در هر دوره رشد در زمينهاي شني 3-5/1 تن در هكتار در زمينهاي رسي 2-1 تن در هكتار به صورت پودر آهك مي باشد كه بايد در فصل پائيز به طور يكنواخت در خاك پخش كرده و همراه با شخم كاملاً زير خاك نمايند.

 

فسفر

وجود فسفر سبب توليد رنگ سبز طبيعي در برگها شده و مقاومت گياه در برابر خشكي بالا برده و همچنين فتوسنتز گياه را افزايش داده كه در اثر اين عمل مقدار قند ريشه افزايش خواهد يافت .

  در اثر كمبود فسفر رنگ برگها سبز تيره شده و در كمبود شديد برگها به رنگ سبز مايل به آبي درآمده كه نتيجه آن كاهش فتوسنتز خواهد بود.

 

 

  

گردش زراعي

چغندر قند يكي از گياهان پرنياز از نظر آب و مواد غذايي بوده و چون دوره رشد آن نسبت به سايرگياهان زراعتي بهاره طولاني مي باشد آفات و بيماريهاي زيادي به اين گياه حمله و سرايت كرده كه در نتيجه از رشد گياه و مقدار قند آن كاسته خواهد شد بنابراين اين گياه را در مناطق مختلف كاشت لازم است همراه با گياهاني در گردش زراعي قرار داد كه از نظر نياز غذايي و مقدار مصرف آب متفاوت بوده و دوره رشد آنها نيز برابر نبوده و آفات و بيماريهاي يكساني نداشته باشد .

   چون چغندر قند مواد غذايي را از اعماق زياد خاك جذب كرده و به علت دارا بودن ريشه هاي فرعي مواد غذايي را از تمامي عمق خاك زراعتي جذب مي نمايند و مهمترين محل جذب مواد از عمق 10 سانتيمتر به طرف پائين مي باشد. بنابراين بهتر است همراه با اين گياه در گردش زراعتي گياهان تيره غلات استفاده شود كه در نتيجه گردشهاي زراعتي مناسب به شرح زير است ( درمناطقي كه بيماري قارچي بخصوص بيماريهاي پوسيدگي ريشه وجود دارد اين گياه را نبايد زودتر از چهار سال در يك زمين مشخص كشت كرد.)

جدول زير تناوب زراعي چغندر قند را نشان مي دهد.

هر هكتار در زراعت چغندر قند كه از نظر شرايط كاشت و تراكم بوته در واحد درحد مطلوب نباشد به 180-120=N كيلو گرم ازت خالص نياز دارند در صورتيكه ازت مورد نياز در سه نوبت به خاك اضافه كنند حدود  آنرا هنگام كاشت و در مرحله توليد جوانه آن را حدود 20 تا 30 روز پس از مرحله توليد جوانه و بقيه را حدود 30-20 روز بعد به خاك اضافه كرده و هنگام اضافه كردن مواد غذايي بخصوص ازت بايستي دقت نمود كه اين ماده در عمق كمتر از 5 سانتي متر قرار نگيرد زيرا در صورتيكه در سطح خاك پخش شود هم به مصرف رشد علفهاي هرز رسيد و هم در قسمت سطح خاك به صورت گاز درآمده و از خاك خارج خواهد شد و چون ريشه ها در عمق زياد خاك قرار دارند بخوبي نمي توانند ازماده ازته اي كه در سطح خاك قرار مي گيرد استفاده نمايند. بيشترين نياز چغندر قند به ازت در ماههاي خرداد و تير مي باشد ( چون تعداد برگها زيادتر است ) هيچگاه نبايد از اواسط دوره رشد به بعد به زمين چغندر قند ازت اضافه نمايند زيرا زيادي ازت در اين مرحله از رشد سبب افزايش اسيدهاي آمينه در ريشه گرديده و استخراج قند در كارخانجات قند طولاني خواهد نمود كه چنين ازتي را ازت مضر نامند.

 

 

 

 

 

 

 

سطح زير كشت چغندرقند رقم منوژرم و پلي ژرم دركشور

طبق آخرين آمار از وزارت جهاد كشاورزي – معاونت محترم زراعت بخش چغندرقند در سال 1383 ميزان 75000  هكتار از اراضي كشور به زير كشت چغندرقند رقم منوژرم بوده است كه نسبت به سال گذشته افزايش داشته است در همين سال سطح زيركشت چغندرقند رقم پلي ژرم 85000                          هكتاربوده است متوسط عملكرد در واحد سطح رقم منوژرم 50-45                 تن در هكتار بوده در حاليكه متوسط عملكرد در واحد سطح دررقم پلي ژرم                      30-25 تن در هكتاربوده است. كه مجموعاً در سال 1383 ميزان 160000 هكتار از اراضي آبي كشور به كشت چغندرقند اختصاص يافته است از آنجايي كه كشت ارقام منوژرم چغندرقند مستلزم تهيه بستر كاملاً مناسب است لذا 75000 هكتار از سطح كشت چغندرقند كاملاً مكانيزه كشت مي گردد نكته قابل توجه اين است كه هر چند نوع رقم بذر در افزايش عملكرد مي تواند عاملي تعيين كننده باشد اگر شرايط كشت مكانيزه خصوصاً يكپارچگي اراضي در كشت هاي خرده پا ميسرگردد نيز ارقام پلي ژرم هم مي تواند عملكردي بيشتراز عملكرد فصلي داشته باشد به اميد آنكه مسئولان مربوطه در اين خصوص تدابير لازم را اتخاذ نمايند.

 

 

 

 

روش كاشت چغندرقند در رقم منوژرم :

كليه مراحل تهيه زمين شامل ( شخم، ديسك ، لولر، كوليتواتور، و ...) دقيقاً دركشت منوژرم شبيه به كشت پلي ژرم مي باشد يعني اينكه پس از آماده سازي و تهيه بستر مناسب عمليات كودپاشي بوسيله كود پاش هاي سانتريفوژ انجام مي گيرد و پس از آن ابتدا بوسيله دستگاهي جوي و پشته ايجاد مي نمايند بطوريكه با درنظر گرفتن فاصله دستگاه خطي كار منوژرم با رعايت ميزان بذر مصرفي اقدام به كاشت مينمايند نكته قابل توجه اين است كه تراكتوري كه بوسيله آن جوي و پشته ايجاد مي نمايند و همچنين دستگاه خطي كاري كه بذر كاري را انجام مي دهد نيز با تراكتوري حمل مي شود كه اولاً فاصله چرخهاي جلو و عقب آن مطابق با فاصله جوي و پشته ها تنظيم شده باشد ثانياًلاستيك و رينگ عقب تراكتور به لحاظ دقت بيشتر و جلوگيري از تخريب جويها و پشته ها الزاماً بايد از نوع باريك انتخاب شود و با رعايت فواصل بين بذور كه با تعويض صفحه ها قابل تغيير است كشت بذور منوژرم انجام مي گردد و انجام قسمتي از عمليات داشت خصوصاً سمپاشي عليه آفات و علفهاي هرز نيز بايد توسط تراكتورهايي با لاستيك باريك كه در بالا مشخصات آنهاشرح داده شد انجام گيرد.

 

 

 مقايسه ميزان عملكرد و هزينه توليد از ارقام منوژرم و پلي ژرم چغندرقند

  همانطوريكه در قسمتهاي قبل به آن اشاره شد عمليات تهيه زمين ( شخم، ديسك ، كوليتواتور، لولر) جهت كشت منوژرم و پلي ژرم كاملاً مشابه و يكسان مي باشد با اين تفاوت كه در كشــت پلي ژرم پس از انجام لولر و كود پاشي بوسيله كودپاش سانتريفوژ مستقيماً كشت توسط بذر كار انجام مي گردد (4 رديفه يا 6 رديفه) ولي دركشت رقم منوژرم پس از عمليات تهيه زمين بعد از لولر و كود پاشي بوسيله كود پاش سانتريفوژ با رعايت فواصل چرخهاي جلو و عقب و همچنين رعايت اندازه رينگ و لاستيك عقب ( كه حتماً بايد از نوع باريك باشد ) ابتدا بايد اقدام به ايجاد جوي و پشته نمود سپس با همان تراكتور عمليات بذر كاري منوژرم را انجام مي دهند ( منظور تراكتوري كه فواصل چرخهاي جلو و عقب و اندازه رينگ و لاستيك عقب آن رعايت شده باشد ) بنابراين ميزان مبلغي كه در تهيه زمين و كاشت بذر توسط زارع هزينه مي گردد دقيقاً معادل همان مبلغي است كه همان زارع در كشت رقم پلي ژرم هزينه مي نمايند با اين تفاوت كه اولاً استفاده از تراكتور با داشتن مشخصاتي كه در بالا ذكر شد و همچنين ايجاد جوي و پشته ري كه قبل از بذر كاري انجام مي دهد كه جهت عمليات كاشت مجموعاً 150 يا 200 هزار ريال اضافه نسبت به كشت پلي ژرم هزينه مي گردد و ديگر نوع بذر مصرفي است كه ارقام منوژرم خارجي حدوداً هر كيلويي           

800000- 750000 ريال مي باشد كه براي ارقام پلي ژرم ، اين قيمت حدود                           14000- 12000ريال مي باشد كه مجموعاً 762000  ريال تفاوت قيمت بذر وجود داشته كه با احتساب مبلغ قبلي مجموعاً937000 ريال مي باشد در عوض ميـــــــزان عملكرد در واحد سطح رقم منوژرم بطور متوسط 55-45 تن مي باشد در حاليكه متوسط ميزان عملكرد در رقم پلي ژرم 30-25 تن مي باشد كه اين افزايش عملكرد در رقم منوژرم نه تنها جبران افزايش هزينه را مي نمايد بلكه از نظر اقتصادي هم خود زارع تشخيص مي دهد كه اگر امكانات نظيرماشين آلات مناسب و بذر منوژرم موجود باشد مقرون به صرفه است كه از اين نوع بذر كشت گردد علي رقم اينكه هزينه تنك كردن در رقم منوژرم نسبت به پلي ژرم پائين تر است .

لازم به توضيح است كه قيمت بذر منوژرم براي ارقام وارداتي ( خارجي ) محاسبه گرديده است براي ارقام منوژرم توليد داخل نيز قيمتي حدود 15000 تا 20000 ريال مي توان در نظر گرفت.

 

انواع علف كش هاي شيميايي مورد استفاده عبارتند از:

-   بتانال : زمان مصرف آن دو برگه بودن چغندر و آغاز رشد علف هاي هرز است . مصرف آن براي علف هاي پهن برگ 5/3 تا 5/6 ليتر در هكتار

-   پيرامين : اين علف كش پس از سبز شدن هم روي علف هاي هرز اثر مي كند و پيش از كاشت هم مصرف ميشود. در اين حالت آن را با يك يا دو ديسك عمود برهم باخاك مخلوط و پس از كاشتن بذر مزرعه را آبياري ميكنند ميزان مصرف آن پيش و پس از كاشت در خاكهاي با بافت متوسط 4 كيلوگرم و براي خاك هاي سنگين 5 كيلوگرم در هكتار است.

-   ترفلان : اين علف كش بيشتر براي مبارزه با علفهاي هرز پهن برگ و نازك برگ يك ساله در مرحله جوانه زدن مصرف مي شود و گاهي براي ادامه پاكي كشتزار و كامل كردن اثر علف كش هاي ديگر پس از عمليات وجين مصرف ميشود.

-   رونيت: از اين علف كش براي مبارزه با علفهاي هرز پهن برگ و تعدادي از نازك برگ ها مانند سوروف و اويارسلام پيش ازكاشت استفــــــاده مي شود. اثر اين علف كش روي علف هرز 6 هفته است .

 

 

 

در جدول زير نام علف كش هاي مؤثر آورده شده است

  

 جدول زير علف هاي هرز مزارع چغندر قند را نشان ميدهد

 

جدول زير علف هاي هرز مزارع چغندر قند را نشان ميدهد

 

 

 

5-3 مرحله برداشت :

زمان رسيدن چغندر آماده شدن براي برداشت تابع عوامل زيادي است كه مهمترين آن ها عبارتند از نوع بذر، طول دوره برداشت ، درجه حرارت ، محيط و ميزان مصرف كودهاي شيميايي به ويژه كودهاي ازته به جزدر خوزستان كه كشت چغندر زمستانه است در بقيه نقاط كشور با توجه به تاريخ كاشت و عوامل ديگر ، زمان رسيدن چغندر از اواسط مهرماه تا اواخر آبان است . تا زماني كه دماي هوا به كمتر از 4 درجه سانتي گراد نرسيده ، چغندر به ذخيره سازي قند و افزايش وزن ادامه مي دهد.

   نشانه هاي ظاهري رسيدن چغندر بازرد شدن برگهاي پير ، كندي رشد برگ هاي جوان داخل بوته و به طور كلي كندي رشد اندام هاي هوايي نمايان مي شود. چنانچه رطوبت خاك پيش از برداشت چغندر آنقدر كم باشد كه خارج كردن ريشه از زمين دشوار باشد ، چند روز پيش از آن زمين را آبياري مي كنند. در زراعت سنتي برداشت چغندر با بيل و توسط كارگر انجام مي شود به طور متوسط يك نفر كارگر، در مدت 8 ساعت كار حدود 600 تا 800 متر مربع را برداشت مي كند.

   در زراعت هاي رديفي ( ماشيني برداشت با چغندر كن هاي يك يا دو رديفه انجام مي شود يك دستگاه چغندر كن دولايه در 8 ساعت حدود 5/3 هكتار ( معادل حدود 50 نفر كارگر) چغندر را از زمين بيرون مي آورد. همچنين در زراعت رديفي ، از كمباين هاي ويژه برداشت چغندر ( كه انواع آن سالهاست در نقاط مختلف كشور به ويژه خوزستان و خراسان مورد استفاده است بهره برداري مي شود. كمباين هاي برداشت چغندر با توجه به انواع مختلف كارهاي سرزدن بهره برداري مي شود. كمباين هاي برداشت چغندر با توجه به انواع مختلف كارهاي سرزدن چغندر بيرون آوردن ريشه از خاك ،رديف كردن ريشه ها جمع كردن و بارگيري را با هم يا جداگانه انجام ميدهند، يك كارگر با وسايل دستي به طور متوسط در 8 ساعت حدود يك تن چغندر را از زمين بيرون مي آورد، سرزني و بارگيري مي كند در حالي كه برخي از كمباين ها در همين مدت محصول حدود 8 هكتار ( بيش از 200 تن )را برداشت مي كنند.

 

 

 

 

كمباين هاي برداشت چغندر موجود در كشور چندنوع هستند:

·   كمباين استاندن انگليسي : اين كمباين ها يك رديفه اند و قدرت موتورشان 45 اسب است ظرفيت مخزن آن 2 تن چغندر است و مي تواند تا بلندي 5/2 متر بارخود را خالي كند، عملكرد آن 4 هكتار در روز است.

اين كمباين برگ و طوقه چغندر را قطع مي كند ( سوزني ) ريشه را از زمين بيرون مي آورد و روي يك صفحة گردان مي اندازد . در روي اين صفحه خاك چغندر قند از آن جدا مي شود چغندر به وسيله يك صفحه بالا بر به درون مخزن برده مي شود. هنگامي كه مخزن پرشد اگر كاميون در محل باشد چغندر را در آن بار مي كنند در غير اينصورت در كنار مزرعه ريخته مي شود.

·   كمباين رسي ايتاليايي ( rosi ) : اين كمباين يك رديفه و كار آن مانند كمباين استاندن است ولي بلندي تخليه آن 3 متر است .

·       كمباين فرانسوي ماتر ( Mater) : اين كمباين شامل سه قسمت جداگانه است .

الف) برگ زن شش رديفه كه به نيروي كششي برابر 70 اسب نياز دارد.

ب) چغندر كن 6 رديفه كه به نيروي كششي برابر 90 اسب نياز دارد.

پ) باركن با بلندي تخليه 5/3 متر بدون مخزن كه نيازمند كششي 45 اسب است.

·   كمباين اون زين آلماني : اين كمباين ها سه و چهار و شش رديفه هستند و از سه قسمت جداگانه برگ زن ، چغندر كن و باركن تشكيل شده اند.

·   كمباين جاندير 4310 : اين كمباين چهار رديفه است و كار چغندر كني و بارگيري را با هم انجام مي دهد. انباره آن 5/2 تن گنجايش دارد و بلندي تخليه آن 4متر است. ديگر كمباين هاي چغندر قند عبارتند از لاك وود و كمباين هاي مجاري

 

پس از مرحله برداشت :

چغندر قند را پس از برداشت به طور معمول به كارخانه قند مي برند و فرآيند قند گيري از آن انجام مي شود.

 

5-4-1- فرآورده هاي فرعي چغندر قند :

هدف اصلي از كاشتن چغندر قند توليد شكر است . ساير فرآورده هاي خام يا به دست آمده ( به جز شكر) فرآورده هاي فرعي به حساب مي آيند كه نسبت به فرآورده اصلي (شكر) كاربردهاي متفاوتي دارند كه عبارتند از :

 

برگه و طوقه چغندر

برگ چغندر ، قسمت هوايي گياه را تشكيل مي دهد و پس از سرزني مورد چراي مستقيم دام قرار مي گيرد و يا پس از جمع آوري ،  از آن به عنوان خوراك دام استفاده مي شود. تركيب برگ و طوقه به گونه اي است كه براي دام به ويژه كارگاههاي شيري مفيد است . جدول زير بيانگر تركيب و ارزش غذايي برگ و طوقه است.

 

در مزرعه اي كه 40 تن ريشه  داشته باشد ، وزن برگ و طوقه تازه آن حدود 28 تن است . نسبت برگ و طوقه خشك شده به ريشه 12 درصد است .

 

تفاله چغندر :

باقيمانده چغندر تحويلي به كارخانه پس از استخراج قند تفاله ناميده مي شود. تفاله چغندر به شكل تر و خشك به عنوان دام مصرف مي شود . از هر يكصد كيلوگرم چغندر با عيار 16حدود 85 كيلو تفاله به دست مي آيد نسبت تفاله خشك به وزن چغندر حدود 5 درصد است.

z   ملاس

z  پساب قهوه اي رنگ باقي مانده از پخت سوم چغندر قند كه پس از سانتريفوژ ( جدا كردن شكر توسط نيروي گريز از مركز) به دست مي آيد ملاس نام دارد ، هر 100 كيلوگرم چغـــــــندر قند 4 تا 7 كيلو ملاس دارد كه از آن به عنوان خوراك دام استفاده مي شود ملاس چغندر بين 9/14 تا 2/24 درصد مواد ازت دار دارد كه با استفاده از مخمر مخصوص مي توان از آن پروتئين براي مصرف انسان و دام تهيه كرد. از هر تن ملاس مي توان 160 كيلوگرم اكسيد كربن تهيه كرد كه از آن در نوشابه سازي ، كنسرو سازي و آتش نشاني استفاده مي شود.

از ملاس در تهيه اســــــيد استيك استفاده مي شود. از اسيد حاصله سركه تجاري بدست مي آيد ، ازملاس نيز در تهيه چربي ، اسيد گلوتاميك ، دكستران و بتامين استفاده ميشود. ملاس براي تهيه الكل اتيليك و سوخت اتومبيل نيز كاربرد دارد.

 

 

 

 

 

جدول زير تعداد و ظرفيت كارخانه هاي قند كشور به تفكيك استان

 

 

 

 

 

تصاوير زير مراحل مختلف تهيه زمين كاشت چغندر و مرحله داشت و برداشت و تحويل به كارخانه فرآوري توليد شكر را نشان مي دهد .

  

 

 

تصويرشماره 1 شخم زدن

  

 

تصوير شماره 2 همواركردن زمين

فهرست منابع:

1- آفات گياهان زراعي.  ابراهيم بهداد 1361 و 1368

2- آمـــــــارنامه ي كشاورزي. وزارت كشاورزي، معاونت برنامه ريزي و بودجه اداره كل آمار و اطلاعات

3- بيماريهاي مهم چغندرقند ايران و مبارزه با آن ها – محمد خيري ، بنگاه اصلاح و تهيه بذر چغندرقند

4- توليد بذر چغندرقند ، دكترسيد يعقوب صادقيان ، وزارت كشاورزي ، سازمان تحقيقات آموزش و ترويج كشاورزي

5- زراعت چغندرقند ، محمد كوليوند ، موسسه تحقيقات چغندرقند

6- سرخرطومي هاي چغندرقند ايران و طرز مبارزه با آن ، دكتر عباس دواچي

7- نشريه هاي هزينه توليد محصولات كشاورزي وزارت كشاورزي

8- گياهان صنعتي. دكترناصرخدابنده

9- علف هاي هرزمزارع چغندرقند ايران و طرق مبارزه با آنها، دكترحبيب اله ثابتي انتشارات دانشگاه تهران