گلخانه

گلخانه در كشاورزي

مقدمه

مساحت زمين هاي بهره برداري كشاورزي وقتي بين فرزندان كشاورز تقسيم مي شود به تدريج كوچكتر و كوچكتر مي شود. درآمد كشاورز در زمين هاي كوچك هم براي گذران زندگي كافي نيست و مقدارمحصولي كه از يك زمين كوچك به دست مي آيد به اندازه اي نيست كه كشاورز خرده پا را در آبادي ماندگار كند. پس كشاورز ناچار مي شود براي امرارمعاش به شهرها مهاجرت كند.

امروزه با استفاده از گلخانه و توليد محصول در يك زمين كوچك مي توانيم هم محصول بيشتري به دست بياوريم و هم چند بار در سال مي توانيم كشت و كار كنيم. اهميت كشت گلخانه اي به قرار زير است:

       درگلخانه با استفاده از روش هاي جديد حتي كشاورزاني كه زمين هاي كوچكي دارند مي توانند محصول بيشتري توليد كنند به شرط اينكه آب لازم در اختيار داشته باشند و از يك قطعه زمين كوچك درآمد كافي به دست بياورند.

       چون توليدمحصول زودرس و رساندن محصولات نوبرانه به بازار قيمت و درآمد بيشتري دارد اگر كشاورز حتي به كمك كشت گلخانه اي يك ماه زودتر محصول به بازار برساند، درآمد قابل توجهي به دست مي آورد. در بعضي مناطق مي توانيم در تمام مدت سال در گلخانه محصول توليد كنيم.

       چون بذري كه دركشت گلخانه اي استفاده مي شود محصول با كيفيت بالائي توليد مي كند، قيمت محصول آن خود به خود بيشتر از محصولات هواي آزاد است. نشاء ها و نهال هاي گلخانه اي هم قيمت بالاتري دارند.

       چون در گلخانه از سيستم آبياري تحت فشار و آبياري قطره اي استفاده مي شود در مصرف آب صرفه جوئي مي گردد. در اين سيستم، آب دقيقاً در محل پخش ريشه گياه توزيع مي شود.

       تعداد كاركنان لازم براي كار در گلخانه مثلاً براي توليد 20 تن محصول حدوداً يك سوم تعداد كاركنان لازم براي كار در هواي آزاد براي توليد همين مقدار محصول است. پس توليد در گلخانه هزينه كارگري را براي يك مقدار معين محصول پائين مي آورد.

                امروزه صادرات محصولات كشاورزي گلخانه اي به خارج رواج پيدا كرده كه براي كشور توليد ارز مي كند.

       رساندن محصولات تازه و شاداب به بازار شهرهاي بزرگ به كمك توليد درگلخانه نزديك اين شهرها، درآمدي خوبي را نصيب اين توليد كنندگان مي كند.

       مساحت اراضي قابل كشاورزي دنيا محدود است و به ناچار بايد كاري كنيم كه در يك قطعه زمين كوچك بااستفاده از گلخانه هم محصول بيشتر توليد كنيم و هم در سال چند بار بتوانيم كشت و كار كنيم.

 

انواع گلخانه ها و محاسن و معايب آنها

هدف اصلي ساختن گلخانه به وجود آوردن  يك محيط مناسب براي رشد گياه و توليد هرچه بيشتر و بهتر محصول است. به اين منظور حرارت، رطوبت و نور و ساير موارد در گلخانه به مقدار لازم آماده مي شود و بيماري ها و آفات هم مهار مي شوند.

مي دانيم كه گياهان با استفاده از نور در برگ ها مواد لازم گياه را توليد مي كنند به اين عمل فتوسنتز مي گويند. در مناطق سردسير مقدار تابش نور خورشيد بر روي گياه بسيار اهميت دارد و چون هواي گلخانه با تابش نور گرم مي شود گياه با استفاده از نور و حرارت كافي رشد خوبي پيدا مي كند. در مناطقي كه خورشيد به صورت خيلي مايل و به مدت كم مي تابد شيب سقف گلخانه و جهت گلخانه بسيار اهميت دارد. چون اين موضوع تا اندازه اي  شامل ايران هم مي شود پس بايد در ساختن گلخانه به آن توجه داشته باشيم. گلخانه ها به صورت هاي مختلف ساخته مي شوند و مورد استفاده هاي مختلفي هم دارند.

 

 

 

گلخانه آموزشي

هدف از ساختن اين نوع گلخانه ها آموزشي است پس بايد گلخانه داراي سكو و بستر كاشت زميني باشد. اين گلخانه مثل يك گلخانه تجاري يا توليدي است و همه امكانات آن مثل اين گلخانه ها است تا كار آموز با وظايفي كه بايد در گلخانه توليدي انجام بدهد كاملاً آشنا بشود. البته راهروها بايد وسيع تر باشد و همه تأسيسات گرم كننده،‌سردكننده هوا، آبياري و دستگاههاي خودكار هم بايد داشته باشد دستگاهها بايد خيلي كم صدا باشند. و محيط گلخانه و كلاس هاي آموزشي بايد بسيار زيبا و تميز و جذاب باشد.

گلخانه هاي آموزشي بايد در تمام طول سال قابل استفاده باشد. پس پوشش هاي آن  بايد دائمي باشد. چون گلخانه آموزشي است پس نبايد انتظار داشته باشيم كه درآمد آن از محصولي كه توليد مي كند هزينه ها را بپوشاند.

 

گلخانه تحقيقاتي

مشخصات گلخانه تحقيقاتي مثل گلخانه آموزشي است اما به خاطر كار تحقيقاتي مراقبت محيط گلخانه درآن دقيق تر است چون جلوگيري از بروز آفات و بيماريهاي گياهي در اين گلخانه ها اهميت زيادي دارد و بايد مانع از ورود اين عوامل بشويم اين گلخانه ها پنجره تهويه ندارند و براي تهويه از سيستم مخصوص گلخانه تحقيقاتي استفاده مي شود.

 

گلخانه خانگي يا تفريحي

از اين گلخانه ها بيشتر براي نگهداري گلدان هاي خانگي استفاده مي شود. اين گلخانه ها معمولاً بايد زيبا ساخته شوند. چون اين گلخانه ها در فضاي باز خانه و يا با غچه ها ساخته مي شوند. اين گلخانه ها كوچك هستند اما اگر از آنها براي پذيرائي يا استراحت استفاده مي شود بزرگتر ساخته مي شوند.معمولاً اسكلت اين گلخانه ها آلومينيمي و يا چوبي است و پوشش آن بيشتر از شيشه است.

 

 

گلخانه تجاري يا توليدي

اين گلخانه ها به منظور نگهداري و يا توليد گياهان ساخته مي شوند. اين گلخانه ها بيشترين مساحت گلخانه اي را در كشور دارند. در واقع وقتي از گلخانه در كشاورزي صحبت مي شود منظور همين گلخانه هاي تجاري يا توليدي است. در اين گلخانه ها كوشش مي شود قيمت تمام شده محصول تا آنجا كه ممكن است پائين تر باشد تا بتواند در بازار با قيمت محصولات توليدكنندگان ديگر رقابت كند و توليد با خطر افزايش هزينه روبرو نشود. گلخانه هاي كوجك حداقل 750 مترمربع مساحت دارند اين گلخانه هاي براي خرده فروشي مناسب هستند. اماگلخانه هاي عمده فروشي تا 1500 مترمربع مساحت دارند. شــــــكل گلخانه تجاري به محصولي كه مي خواهيم توليد كنيم بستگي دارد.

در گلخانه هاي بزرگ، فضاي داخل گلخانه يكنواخت است و چون تغييرات حرارت و رطوبت ونور در آن ها كمتر است محصول در آن به خوبي رشد مي كند يا نگهداري مي شود. اما اگر گلخانه بسيار  بزرگ باشد مهاركردن آفات در آن مشكل مي شود .

گلخانه ها بـــــه شكل هاي مختلف ساخته مي شوند كه در اينجا انواع آنها را براي شما توضيح مي دهيم. شكل گلخانه مي تواند يكطرفه، سقف شيرواني، سقف كماني، سقف گنبدي يا سقف دندان اره اي باشد.

 

گلخانه يك طرفه

اين گلخانه ها كنار ساختمان ياديوار ساخته مي شوند و قسمت شرقي و غربي آن معمولاً، تا نصفه يا تا سقف با ديوار آجري پوشيده شده و قسمت جنوبي آن كوتاه تر از ديوار شمالي است وسقف آن به طرف جنوب شيب دارد. در جنوب ايران شيب سقف كمتر ودر قسمت شمال كشور شيب آن را بيشتر در نظر مي گيرند تا در زمستان آفتاب عمودي برسقف بتابد سقف و قسمتي از بدنه اين گلخانه شيشه اي است.

 

 

 

گلخانه سقف شيرواني

معمولاً پوشش اين نوع گلخانه ها شيشه است. استفاده از شيشه به خاطر استفاده هرچه كامل تر از نور خورشيد است كه بيشتر دركشورهاي اروپائي و كانادا از اين نوع گلخانه ساخته مي شود. از اين گلخانه ها براي توليد در تمام فصل هاي سال استفاده مي شود. ازهمين نوع گلخانه براي رستوران غذاخوري هم استفاده مي كنند. شيب سقف اين گلخانه طوري است كه برف وباران از سقف به طرف پائين حركت مي كند و بوسيله ناودان ها به زمين مي رسد همين طور قطرات عرق سقف از داخل هم روي گياه نمي چكد و روي شيشه به طرف ديواره ها حركت مي كند. پهناي دو سقف اين گلخانه  مساوي است و مقدار شيب آن بين 35 تا 55 درجه است. ارتفاع گلخانه 5/2 تا 5/3 متر است.

اين گلخانه به دليل سنگين بودن شيشه و عرض كم گلخانه و اتصالات زيادي كه دارد خيلي سنگين است، بهمين دليل ساختن اين گلخانه ها خيلي گران تمام مي شود. بيشترين عرض اين گلخانه ها 12 متر است. اما امروزه عرض آنها كمتر در نظر گرفته مي شود. چون شيشه قسمتي از نوري را كه از خود عبور مي دهد تبديل به گرما مي كند، معمولاً از اين گلخانه ها به عنوان گرمخانه استفاده مي شود. استفاده از پوشـــش دولايه از جنس پلي كربنات به جاي شيشه باعث مي شود كه گرماي كمتري توليد شود اما هزينه آن از شيشه بيشتر است. اسكلت اين گلخانه ها معمولاً آهني است.

 

محاسن اين گلخانه ها

                درمقابل با دو طوفان مقاومت زيادي دارند.

                حداكثر نور به داخل گلخانه وارد مي شود.

                برف و عرق سقف به راحتي به پائين هدايت مي شود.

                بـــراي تهويه و عوض كردن هواي داخل گلخانه به راحتي از پنجره ها استفاده         

               مي شود.

                كنترل و مهار گرما، سرما رطوبت را با بازو بسته كردن پنجره ها به صورت خودكار

              ي توان انجام داد

                اين گلخانه ها را مي توان در اندازه هاي بزرگ ايجاد كرد.

 

معايب اين گلخانه ها

                نمي توان از پوشش نايلوني استفاده كرد يا حداقل اين كار مشكل است.

                ششتن شيشه ضروري است و به سختي انجام مي شود.

                ضدعفوني خاك با استفاده از نور خورشيد در اين نوع گلخانه ممكن نيست.

 

گلخانه نيمه دو طرفه

در اين نوع گلخانه سقف آن به دو طرف شيب دارد اما اندازه شيب هاي آن مساوي نيست، شيب قسمت شمالي سقف 50 درجه و شيب سقف جنوبي 35 درجه است. با اين وضع نور خورشيد به خــــوبي وارد گلخانه مي شود و گلخانه راگرم مي كند. اگر ديواره شمالي اين گلخانه با موادي عايق كاري مي شود كه نور را برگرداند گرماي داخل گلخانه بيشتر خواهد شد. به اين ترتيب در مصرف انرژي و سوخت صرفه جوئي مي شود و گياه سريع تر رشد مي كند محاسن و معايب اين نوع گلخانه تقريباً مثل گلخانه سقف شيرواني است.

 

گلخانه كماني

ساختمان اين گلخانه به شكل نيم دايره يانيم استوانه است. معمولاً اسكلت اين گلخانه ها با استفاده از لوله هاي آب از جنس آهن گالوانيزه ساخته مي شود. فاصله هاي لوله هاي اصلي از هم تا 5/4 متر است و فاصله تيرهاي فرعي حدود يك متر از هم قرار دارند. قطر لوله ها بسته به بزرگي گلخانه و عرض دهنه  گلخانه متفاوت است.  اين گلخانه ها به صورت جدا از هم و يا چسبيده به هم ساخته مي شوند اگر گلخانه ها به هم چسبيــــــده باشند به آنها گلخانه جوي پشته اي هم مي گويند دليل استفاده از سقف كماني ايجاد حداكثر فضاي داخل گلخانه با كمترين مصالح و پوشش است وقتي سطح وپوشش كم باشد جابجائي حرارت از داخل به خارج كمتر مي شود و سوخت كمتري هم مصرف مي شود البته در تابستان مي توان با راههاي مختلف مانع از ورود گرما از بيرون به داخل گلخانه شد به همين دليل  استفاده از تورها، سايه، پاشيدن مواد مناسب روي نايلون سقف وبدنه در تابستان معمول شده است. پوشش اين گلخانه ها با نايلون به راحتي انجام مي شود و به سادگي به اسكلت گلخانه محكم مي شود.  

چون بدنه گلخانه نيم دايره اي است هردو طرف گلخانه در برابر باد دوام خود را حفظ مي كنند گلخانه هاي تونل مانند باد را از روي خود عبور مي دهند و در برابر فشار باد كمتر صدمه مي بينند.

وزن كم پوشش و اسكلت گلخانه كماني، باعث مي شود كه گلخانه هاي تونلي ارزان تمام بشود وبه راحتي هم نصب بشود و نور هم طور يكنواخت در اين گلخانه ها مي تابد. پوشش پلاستيكي خاصيت ضدعرق كردن دارد. مصرف انرژي در گلخانه هاي تونلي كمتر است. به همين دليل از اين گلخانه در تمام دنيا به ميزان  زيادي استفاده مي شود. چون مي توان هواي فشرده به داخل اين گلخانه ها فرستاد تا 30 درصد در مصرف انرژي هم  صرفه جوئي مي شود.

نوع ديگري از گلخانه هاي كماني به صورت نيــــم بيضي است كه به آن گلخانه ديوار پهلو هم مي گويند اما عيب اين گلخانه اينست كه اولاً برف نمي تواند به راحتي از سقف آن پائين بيايد وعرق و رطوبت هم به راحتي از سقف جدا نمي شود.  و به جاي حركت چكه مي كند براي رفع اين مشكل در اين گلخانه ها از پوشش دولايه استفاده مي شود. و يا سقف گلخانه به صورت گنبدي ساخته مي شود.

درگلخانه هاي تونلي چون تهويه به خوبي صورت نمي گيرد بايد پنجره ها به خوبي كار كنند.

پنجره  اين گلخانه ها را در سقف و در بدنه آن كار مي گذارند.

 

محاسن گلخانه كماني

-        ارزاني و سبك بودن گلخانه

-        ايجاد فضاي بيشتر با كمترين مصالح

-        راحتي استفاده از پلاستيك پوششي

-        مصرف كم سوخت و انرژي

-        دوام در برابر با دو طوفان

-        سرعت زياد نصب و راه اندازي

-        قابل استفاده براي توليد هر محصول

 

معايب گلخانه كماني

-        مشكل زياد شدن رطوبت

-        مشكل تهويه كم گلخانه

 

گلخانه سقف گنبدي

اصولاً، اين گلخانه ها براي رفع نقص گلخانه كماني ساخته شده اند. معمولاً از اين گلخانه ها براي ساختن گلخانه هاي با عرض زياد استفاده مي شــــود.البته مي توان با قرار دادن الوار در سقف گلخانه هاي كماني اين نقص را رفع كرد. محاسن ومعايب گلخانه هاي سقف گنبدي مثل گلخانه هاي كماني است فقط برف وعرق سقف راحت تر برطرف مي شود . در محـــل تاج اين گلخانه مي توان پنجره نصب كرد. روكش اين پنجره مي تواند از شيشه باشد.

 

گلخانه دندان اره اي

گلخانه هاي دندان اره اي براي رفع عيب گلخانه هاي تونلي طراحي شده است. از اين نوع گلخانه براي مساحت هاي بزرگ استفاده مي شود. شيب سقف گلخانه طوري است كه در تابستان نور خورشيد را منعكس مي كند و داخل گلخانه نمي شود اما در زمستان كه خورشيد به صورت مايل مي تابد، نور از شيشه گذشته و وارد گلخانه مي شود به همين دليل از اين گلخانه در مناطق گرمسير استفاده مي شود. پنجره سقفي بوسيله چرخ و دنده باز و بسته مي شود پنجره اين نوع گلخانه ها پشت به باد قرار داده ميشود، نوعي از اين پنجره ها كشوئي است.

 

محاسن گلخانه دندان اره اي

·       مزاياي گلخانه تونلي به طور كامل دارد

·       تهويه از طريق سقف به ارزاني انجام مي شود

·       تهويه از ورود نور به داخل گلخانه به حداكثر مي رسد

 

معايب گلخانه دندان اره اي

اين گلخانه معمولاً براي مناطق گرمسير مناسب است و بايد به صورت شرقي غربي ساخته شود.

 

گلخانه جوي و پشته اي

وقتي گلخانه ها چسبيده به هم ساخته شوند به طوريكه از قسمت سقف به هم چسبيده باشند و بين آنها ديواره اي وجود نداشته باشد، به اين گلخانه ها جوي و پشته اي مي گويند دراين گلخانه ها هزينه تأسيسات كمتر از گلخانه تكي است اين گلخانه ها به كارگر كمتري احتياج دارند و سرپرستي بركاركنان در آن بهتر انجام مي شود وعلاوه برآن هزينه گرم كردن گلخانه هم كمتر است البته در مناطقي كه برف مي بارد برف بين دو سقف باقي مي ماند و براي آب كــــــردن برف لازمست لوله هاي حرارتي زيرناودان ها نصب شود و ناودان ها  هم شيب داشته باشند. اين گلخانه ها بايد به وسيله يك راهرو وسط به هم وصل شوند تا جابجائي گياهان از يك گلخانه به گلخانه ديگر بدون صدمه به آنها انجام شود.

 

ارتفاع و عرض گلخانه

عرض گلخانه معمولاً سه برابر ارتفاع گلخانه است. مثلاً گلخانه اي كه ارتفاع آن 2 متر است عرض آن بايد 6 متر باشد. اگر گلخانه خيلي بلند ساخته شود هم شكل گلخانه ناموزون مي شود و هم هزينه گلخانه زياد مي شود چون مقداري از گرماي توليد شده در ارتفاع بالائي سقف يعني در محلي كه براي گياه قابل استفاده نيست جمع مي شود. مقدار حرارت گلخانه به تدريج از كف تا سقف زياد مي شود به طوريكه با افزايش هر متر ارتفاع يك درجه به حرارت محيط اضافه مي شود.

ارتفاع گلخانه هاي فلزي بين 3 تا 5 متر انتخاب مي شود ولي ارتفاع داربست كه بوته ها به آن بسته مي شود حدوداً 2 متر است درگلخانه هائي كه سقف بلندتر دارند هزينه گرم نگاه داشتن بيشتر است اما در اين گلخانه ها آفات و امراض كمتر وجود دارد.

درگلخانه هاي بلند در زمستان مي توان يك لايه پلاستيكي در قسمت پائين تر سقف نصب كرد تا احتياج به انرژي و توليد حرارت كمتري باشد. امروزه گلخانه هائي وجود دارند كه در زمستان سقف آنها به طور خودكار پائين و بالا برده مي شود.

 

اندازه گلخانه

درگلخانه هاي تك واحدي عرض گلخانه حدوداً 8 تا 11 متر و طول گلخانه بين 40 تا 60 متر در نظر گرفته مي شود اما در گلخانه هاي چسبيده به هم و چند واحدي پهناي هر واحد 8 متر و طول آنها 30 تا 40 متر است. حسن گلخانه هاي بــــزرگ اين است كه تهويه در آن به راحتي انجام مي شود و مشكلات مربوط به بيماري ها در آن كمتراست. البته هزينه گرم كردن گلخانه بزرگ بيشتر از گلخانه كوچك است. از طرف ديگر استحكام و استقامت گلخانه هاي كوچك بيشتر است.

اگر با كاشتن درخت در مسير بادهاي اصلي بادشكن ايجاد شود. گلخانه دوام بيشتري پيدا مي كند.

 

جهت گلخانه

در ساختن گلخانه جهت آن اهميت زيادي دارد اگر منطقه مورد نظر باد خيز  باشد جهت مهمترين بادها براي تعيين گلخانه اهميت بيشتري خواهد داشت. باد در زمستان باعث از دست رفتن گرماي گلخانه مي شود و در تابستان سبب از بين رفتن مقداري از سردي هواي گلخانه مي شود براي حفظ گرما در زمستان بايد ديواره كوچكتر و انتهايي گلخانه رو به باد باشد تا باد به راحتي از روي گلخانه عبور كند اگر به ناچار گلخانه در جهت مهمترين بادها ساخته شود مي توان براي تأمين نور كافي از چند لامپ فلورسنت استفاده كرد.

در شر ايط ايران در گلخا نه هاي تك واحدي اگر مشگل باد نباشد با يد جهت شر قي –غربي باشد ،چنا نچه گلخانه ها دو قلو با شند جهت گلخانه بايد شمالي –جنوبي باشد.

 

بادشكن

درگلخانه هائي كه داراي بادشكن هستند سوخت مصرفي كمتر است براي ايجاد بادشكن از درختاني كه رشد سريعي دارند استفاده مي شود اما بايد توجه داشته باشيم كه فاصله كاشت درختان ازگلخانه طوري باشد كه در زمستان سايه درخت روي گلخانه قرار نگيرد. فاصله درختان ازگلخانه در بدنه هاي شرقي، غربي و جنوبي بايد 5/2 برابر ارتفاع درخت باشد. استفاده از بادشكن مصرف سوخت را 5 تا 10 درصد كم ميكند. در جائي كه باد شديد باشد قبل از سوخت، ديوارسوراخ دار آجري يا بتوني ساخته مي شود تا نيروي باد را به مقدار زيادي كم كند.

 

قسمت هاي مختلف اسكلت گلخانه

پايه –همين طور كه ساختمان احتياج به پي و فونداسيون دارد. براي پايه هاي گلخانه هم بايد پي يا فونداسيون در نظر گرفته شود ، پايه هاي سيماني در زير خاك قرار داده مي شود جنس ستون ها ممكن است فلزي يا چوبي باشد. اگر ستون ها يعني پايه ها چوبي باشد چوب را بايد در مواد شيميائي مناسب قرار بدهيم تا مدت بيشتري دوام بياورد.

 

شاسي افقي

اين قسمت به صورت افقي روي پايه ها قرار داده مي شود.شاسي افقي محافظي براي سقف گلخانه است.

محافظ پائين پنجره:  اين قطع در قسمت پائين پنجره ها قرار مي گيرد و جنس آن ممكن است چوبي يا فلزي باشد.

ناودان اصلي : ناودان براي جمع آوري و انتقال آب به بيرون اسكلت در گلخانه درنظر گرفته مي شود. در گلخانه جوي و پشته اي ناودان كار شاسي افقي را انجام مي دهد. ناودان ها بايد در هر 5/30 متر طول حدود 10 سانتيمتر شيب داشته باشد لازمست مراقبت شود كه برگ و ساير مواد داخل ناودان ريخته نشده باشد. قبل از اينكه هوا سرد شود و هوا يخبندان شود بايد برگها و مواد ديگر در داخل ناودان ها تميز شود. البته گلخانه هاي تك واحدي احتياجي به ناودان خارجي ندارند.

ناودان قطره : اين ناودان داخل گلخانه قرار داده مي شود و ارتفاع آن، هم سطح ناودان خارجي يا ناودان اصلي است و قطرات جمع شده آب را به زمين هدايت مي كند.

قاب گلخانه :‌ قاب گلخانه كه در واقع چارچوب اصلي گلخانه است از مهمترين قسمت هاي ساختمان گلخانه است. البته شكل قاب و اندازه آن بايد طوري باشد كه سايه كمتري به داخل گلخانه انداخته شود.  قاب بايد تحمل وزن پوشش ، برف و باد را داشته باشد. قاب گلخانه بايد كانالي داشته باشد كه قطره هاي جمع شده آب داخل گلخانه را به داخل ناودان ببرد.

كشو: اين قطعه به قسمت بيروني قاب متصل مي شود تا شيشه و مواد پوشش دهنده گلخانه را در جاي خود نگهدارد، كشوها بوسيله دو يا چند پيچ به قاب گلخانه محكم مي شود.

بازوئي :  از اين قطعه براي حمايت و استحكام گلخانه استفاده مي شود.

پشته :  اين قطعه در قسمت برآمده گلــــخانه قرار دارد. قسمت بالائي هر قاب به پشته محكم مي شود.

كلاهك :  اين قسمت در انتهاي پشته نصب مي شود و براي راه رفتن روي گلخانه براي رسيدگي به قسمت هاي گلخانه و تعميرات جزئي به كار مي رود. دستگاههاي تهويه سقفي به اين قسمت وصل مي شود.

پنجره تهويه: پنجره تهويه در تمام طول گلـــخانه و يا در بعضي از قسمت هاي گلخانه قرار مي گيرد.

پنجره تهويه كناري:  پنجره تهويه كناري، گردش هواي داخل گلخانه را زيادتر مي كند وقتي اين پنجره ها باز باشد هواي گرم از پنجره هاي سقفي با سرعت بيشتر خارج مي شود. اين پنجره ها  مي تواند سراسري باشد و با يك محور چرخان نايلون پنجره جمع شود.

نگهدارنده دستگاه تهويه :  اين قسمت هم براي نگهدذاري دستگاه تهويه در گلخانه نصب مي وشد گلخانه بايد طوري طراحي شود كه فشارهاي سنگين  را تحمل كند اما بادهاي شديد ممكن است قوي ترين گلخانه را هم خراب كند. نيروي برف در گلخانه هائي كه سيستم گرم كننده دارند مشكل ساز نيست البته اگر برف سنگين ببارد مي توانيد از بخاري قابل حمل استفاده كنيد تا برف از روي سقف آب بشود.

جنس اسكلت گلخانه : جنس اسكلت گلخانه بستگي به قيمت مصالح، و  دسترسي به مصالح، شرايط آب و هوا و بالاخره شكل گلخانه دارد. آنچه مسلم است گلخانه بايد سبك و محكم باشد وهزينه اوليه و هزينه نگهداري آن كم باشد و سايه اندازي آن هم زياد نباشد التبه گلخانه بايد در مقابل باد با سرعت 100 كيلومتر بر ساعت مقاومت كند.

انواع اسكلت گلخانه :  جنس اسكلت گلخانه  مي تواند از چوب، آهن، آلومينيم و بخشي از آن ديوار ساختماني باشد.

اسكلت چوبي:  چوب نسبت به آهن و آلومينيم استحكام كمتري دارد ونور كمتري هم در گلخانه جوبي وارد گلخانه مي شود چوب بايد با مواد مخصوصي مثل نفتنات مس 2 درصد يا نفتنات روي خيس و آغشته بشود. از چوب درخت كاج و سرو براي اسكلت گلخانه استفاده مي شود. چوب كاج عمر كمي دارد و رنگ كردن آن با رنگ سفيد مانع پوسيدگي آن مي شود عيب چوب اينست كه هزينه زيادي دارد و احتياج به نقاشي مداوم دارد.

اسكلت آهني :  اسكلت آهني از چوبي محكم تر است اما هزينه آن بيشتر است البته به دليل سرد شدن و گرم شدن هوا و تغيير اندازه ، اسكلت آهني، شيشه گلخانه شكسته مي شود. در اين گلخانه ها بايد شيشه از لبه قاب ها فاصله داشته باشد. در گلخانه هاي كماني از لوله آهني استفاده مي شود معمولاً براي اينكه آهن مقاومت بيشتر ي داشته باشد آهن را با فلز روي گالوانيزه مي كنند در گلخانه با اسكلت لوله ، قسمت هاي مختلف به وسيله پيج و مهره به هم وصل مي شوند و جوشكاري نمي شود.

اسكلت آلومينيمي : از آلومينيوم بيشتر در گلخانه هاي كوچك و گلخانه هائي كه براي زيبائي ساخته مي شوند استفاده مي شود. البته هزينه آن از آهن بيشتر است.

امروزه گلخانه هاي آماده يا سفارشي با جوش و يا بدون جوش ساخته مي شوند گلخانه هائي كه پيج و مهره اي هستند قيمت بيشتري دارند اما به راحتي مي توان آنها را پياده و جابجا كرد.

ديوار حاجب :  در قسمت سر و ته گلخانه، ديواري از جنس بتون يا بلوك سيماني ساخته مي شود بلندي اين ديوار از زمين 60 سانتيمتر تا يك متر است و حداقل پي آن بايد 15 سانتيمتر باشد البته براي جلوگيري از هدر رفتن حرارت بايد از داخل گلخانه يك پوشش عايق به صخامت 5 سانتيمتر و به بلندي ديوار حاجب از جنس پلي اورتان قرار داده شود. پوشش پلاستيك به اين ديوار  محكم مي شود.

 فاصله بين تيرهاي اصلي :  فاصله بين تيرها بسيار مهم است بطوريكه هم گلخانه كاملاً محكم باشد و هم نور به قدركافي وارد گلخانه بشود. اسكلت گلخانه هائي كه پوشش پلاستيكي دارند چون پوشش آنها نسبت به شيشه بسيار سبك تر است. ساده تر است و فاصـــله تيرها و ستون ها زيادتر است. البته اگر فاصله تيرهاي فرعي از هم زياد باشد عمر گلخانه كم خواهد شد و پلاستيك شكم مي دهد و فضاي داخل گلخانه كم مي شود. بر اي رفع اين مشكل روي گلخانه را تورفلزي قرار مي دهند و بعد پوشش پلاستيكي نصب مي شود البته اگر فاصله تيرها كم باشد نوركمتري وارد گلخانه مي شود و و براي گرم كردن گلخانه بايد هزينه بيشتري بپردازيم. فاصله تيرهاي فرعي حداقل بايد 75 سانتيمتر باشد. معمولاً فاصله تيرهاي فرعي 90 تا 120 سانتيمتر و فاصله بين ستون هاي اصلي 5/4 متر در نظر مي گيرند.

 

زوايه شيب سقف گلخانه

زاويه شيب سقف گلخانه در گلخانه ها بستگي به شكل آنها و منطقه موردنظر دارد در گلخانه هاي پلاستيكي با سقف  شيرواني اين زوايه حدود 40 درجه و درگلخانه هاي با پوشش شيشه اي 33 درجه است هرچه زاويه سقف گلخانه ،‌بيشتر باشد قطره هاي آب كه به دليل بخار آب در سقف جمع مي شود به پائين حركت مي كند تا به ناودان برسد  از سقف روي گياه نمي چكد.

پوشش گلخانه :  پوششي خوب است كه بيشترين نور از خودش عبور بدهد البته هيچ كدام از انواع پوشش نمي توانند همه نور را از خودشان عبور بدهند. در اين مورد شيشه بهتر از ساير پوشش هاي گلخانه است ونور بيشتري عبور مي دهد.

شيشه :  هزينه استفاده از شيشه براي پوشش گلخانه زياد است اما البته نور را بيشتر از پلاستيك عبور مي دهد چون شيشه نور گرمائي را از خود رد نمي كند پس هزينه گرم كردن گلخانه شيشه اي بيشتر از گلخانه پلاستيكي است. شيشه مشجر نور را به طور مساوي در همه جاي گجلخانه پخش مي كند و باعث رشد بهتر گياه مي شود اما در موقع جابجائي ضايعات آن بدليل شكستن بيشتر از شيشه صاف و مسطح است شيشه درجه  AAو A  از شيشه B كيفيت بهتري دارند اما گران تر هستند. البته شيشه درجه B  از نظر عبور نور قابل قبول است و زياد هم گران نيست.

نصب شيشه سخت تر از پوشش هاي ديگر است و اندازه شيشه سقف بهتر است 25 سانتيمتر در 35 سانتيمتر در نظر گرفته شود شيشه سقف مي تواند 2 تا 3 ميليمتر باشد.

پلاستيك :  پلاستيك نرم در اثر حرارت به شكل دلخواه در مي آيد كه يك نوع آن پلي اتيلن است. پلاستيك سخت در برابر حرارت مقاومت دارد. فايبرگلاس و فيبر شيشه از نوع پلاستيك سخت مي باشند .

گياهان در طول روز انرژي نور خورشيد را جذب مي كنند و شب از خود حرارت پس مي دهند به همين دليل مقدار زيادي گرما از گلخانه هدر مي رود گرما از پوشش پلاسيتك عبور مي كند اما عبور گرما از شيشه انجام نمي شود.

پوشاندن گلخانه شيشه اي با پلاستيك 28 درصد مصر ف سوخت را كم مي كند اما شدت نور را هم 4 تا 15 درصد كم مي كند. عمر پلاستيك سه تابستان و دو زمستان است چون پلاستيك در اثر سرما جمع مي شود و در اثر گرما منبسط و شل مي شود پس بهتر است نصب پلاستيك در زمان مناسب انجام بشود. 

 

 يك گلخانه به چه چيزهائي احتياج دارد

زمين :  زمين گلخانه بايد در محلي كه نزديك جاده اصلي باشد انتخاب بشود كه بتوان لوازم را به راحتي به آنجا ببريم و محصولات هم به راحتي به بازار برسانيم. محل گلخانه بايد دور از آلودگي هوا باشد و در آن جا باد شديد نوزد، شبكه برق و لوله كشي گاز هم بهتر است در نزديكي گلخانه عبور كرده باشد اگر كارگران بومي در منطقه وجود داشته باشند هزينه ها هم پائين مي آيد البته گلخانه هم به كارگر دائمي و هم كارگر فصلي و هم كارگر ماهر احتياج دارد.

زميني كه براي ساختن گلخانه در نظر گرفته مي شود بايد جائي باشد كه در صورت لازم بتوانيم گلخانه راتوسعه بدهيم پس بايد زمين اضافي در نظر گرفته شود. زمين گلخانه بهتر است پستي و بلندي نداشته باشد تا به هزينه تسطيح زمين احتياجي پيدا نشود . محل گلخانه بايد در جائي باشد كه زه آب گلخانه و آب باران و برف را بتوانيم از محل گلخانه خارج كنيم. ساختن گلخانه در محلي كه يك رديف درخت در آنجا كاشته شده براي جلوگيري از صدمه باد مناسب مي باشد.

ساختن گلخانه در محلي كه مه دائمي يا آب و هواي نامساعد دارد درست نيست همين طور ساختن گلخانه در محل سايه انداز كوه هم مناسب نمي باشد وجود فروشگاه ها و ساير امكانات رفاهي در حوالي محل گلخانه اهميت دارد در گلخانه هاي تجاري و جود آب كافي و مناسب كاملاً ضروري است. قبل از خريد زمين بايد حتماً آب  موجود در محل آزمايش بشود تا اطمينان پيدا كنيم كه آب مناسب توليد گلخانه اي است البته در مورد زمين بايد به همة موارد فني و اقتصادي توجه كافي بشود در اين مورد قبلاً با كارشناسان مربوط حتماً گفتگو كنيد و بعد از مطالعه كامل در صورت مناسب بودن زمين براي ساختن گلخانه اقدام كنيد.

چاه:  اگر آب لازم براي فعاليت گلخانه بايد از چاه تأمين بشود در مورد كيفيت آب، وجود ذخيره كافي آب در طول سال و طي سالهاي  بعدي بايد اطلاعات لازم بدست بياوريد هزينه حفر چاه و الكتروپمپ و هزينه برق آن را هم بايد در نظر بگيريد هزينه ترانس برق و خط انتقال وحق انشعاب وغيره هم در نظر بگيريد در بعضي مناطق سطح آب زيرزميني مرتباً پائين مي رود و دسترسي به آب روز به روز سخت ترمي شود.

 

براي ايجاد يك گلخانه نيم هكتاري چه چيزهائي لازمست؟

سازه گلخانه : عرض گلخانه 8 متر و طول گلخانه 45 متر در نظر  بگيريد براي اين منظور به 14 دهنه گلخانه نياز داريد. ستون ها از لوله گالوانيزه 2 ، كمان ها لوله 5/1، زيركمان ها لوله 5/1، داخل كمان ها لوله1  و لوله طولي 2 را انتخاب كنيد. شالوده يا فونداسيون بتوني يك مكعب 40 در 40 در 40 سانتيمتر است، پوشش گلخانه پلاستيكي تا سه لايه و پنجره سقفي داراي گيربكس خودكار بايد باشد. پنجره هاي پهلوئي بايد قابل جمع شدن باشند جنس درهاي ورودي بايد از آلومينيم از نوع محكم ( دابل ) انتخاب شود. ارتفاع ناودان طولي 4 متر از زمين و ارتفاع كامل گلخانه 80/5 متر بايد باشد فاصله دو كمان 5/2 متر و جنس ناودان بايد ورق گالوانيزه 5/2 باشد، قطعات نگهدارنده پلاستيك هم بايد از ورق گالوانيزه باشد. سيم هاي گالوانيزه طولي بايد فولادي و 3 ميليمتري باشد.

كوره هواي گرم :  در اين گلخانه به تعداد 10 كوره هواي گرم به قدرت 170 هزار كيلوكالري احتياج است كه هر كدام از آنها مي تواند 500 متر از مساحت گلخانه را گرم نمايد.

سيستم خنك كننده :  سيستم سرما ساز بايد از نوع پريا پوشال سلولزي به ارتفاع 2 متر و عرض 8 متر با قفس نگهدارنده پوشال سلولزي و با كليه ملزومات با فن يا پنكه 35000 مترمكعب در ساعت انتخاب بشود كه قطر پروانه استيل آن 1200 سانتيمتر باشد.

قدرت پنكه يا فن بايد 5/1 اسب باشد. شما به 5 عدد از اين دستگاه خنك كننده احتياج داريد.

 سيستم آبياري  :  آبياري اين گلخانه قطره اي  است و به لوله هاي پلي اتيلن اصلي و فرعي به همراه اتصالات انژكتور ، تزريق كود، نوارهاي آبياري شيرهاي گازي، فيلتر ديسكي آب و فشار سنج و تانك كود احتياج داريد.

 سيستم گردش هوا يا سيركوله :  براي گردش هوا بايد هر 15 متر يك عدد فن 60 در 60 سانتيمتر نصب كنيد كه هوادهي آن 3500 مترمكعب در ساعت باشد.

 ژنراتور برق اضطراري :  براي برق اضطراري در هر 184 مترمربع كف گلخانه به يك كيلوات برق احتياج داريد پس بايد دستگاه ژنراتور شما بين 25 تا35 كيلووات آمپر باشد. مثلاً ژنراتور برق پركينز3 سيلندر ‌تبريز با اين قدرت كه در ايران سرهم كوپله شده باشد و لوازم نصب و تابلو برق ساده 28 كيلووات براي اين گلخانه مناسب است.

 لوازم كار :  براي كار در گلخانه به انواع وسايل احتياج داريد شما به دستكش ، چكمه، بيل، بيلجه، سرند، گلدان، قيچي ، سطل ، لباس كار، ترازو و هر وسيله ديگر نياز داريد كه بايد قبلاً ريز (فهرست ) آنها تهيه كنيد و خريداري نمائيد.

سمپاش : براي سمپاشي گلخانه به يك دستگاه سمپاش فرقوني و به عنوان نمونه موتور هوندا و پمپ ژاپني يا مشابه آن احتياج داريد.

كامپيوترو پرينتر:  شما به يك سري كامپيوتر پنتيوم با چاپگر ( مانيتور 17 وغيره ) هم برا ي كارهاي گلخانه احتياج خواهيد داشت.

لوازم اداري : يك سري لوازم اداري مثل ميز، صندلي ، كمد وغيره هم مورد احتياج است.

 

 ماشين آلات، ساختمان ديوار و ساير لوازم

علاوه بر اينها شما حداقل به يك دستگاه وانت مثل وانت نيسان و يك تراكتور باغي گلدوني كمرشكن 15 اسب هم براي انجام كارهاي گلخانه احتياج داريد. همچنين به ساختمان كارگري به مساحت 100 مترمربع با ديوار آجري، سقف تيرآهن، درب و پنجره آهني، لوله كشي آب و برق نازك كاري و سرويس و انبار و محل كار اداري و هم احتياج خواهيد داشت. در اين گلخانه به 400 متر ديوار كشي آجري به ارتفاع 2 متر هم نيازاست .

قبل از شروع كار بايد در مورد تأمين لوازم بسته بندي محصول، كود وسم و نيازهاي غذائي گياه هزينه سوخت، هزينه برق، هزينه آب هم اطلاعات لازم جمع آوري و از مواد مصرفي به مقدار لازم هم تهيه كرده باشيد.

 كاركنان  اين گلخانه به يك نفر مدير، 4 نفر كارگر ساده يك نفر راننده يك نفر نگهبان هم نياز دارد كه بايد در مورد حقوق و مهارت آنها اطلاع لازم را داشته باشيد.

بازديد از ساير گلخانه ها و جمع آوري اطلاعات فني، قوانين و مقررات دولتي و محيط زيست و تسهيلات بانكي و وضعيت بازار و نوع محصول مناسب بساير مهم است استفاده از كاركنان متخصص، ماهر و كارآزموده و خدمات حسابداري دقيق و مطالعه دائمي براي بهبود فعاليت و اصلاح اشكالات و توجه كامل به ايمني، نظير مسائل مربوط به دستگاه ههاي فني با برق ، سم  وغيره بسيار مهم است در اينجا مناسب است در مورد پيشرفت فعاليت گلخانه اي هم گفته شود كه امروزه گلخانه ها براي تمام مدت 24 ساعت شبانه روز و 365 روز سال شرايط مناسب رشد را براي گياه آماده مي كنند و در شرايط مختلف آب هوائي مناطق و كشورهاي جهان قابل استفاده هستند.

امروزه باتكنولوژي هاي پيشرفته و سيستم هاي كاميپيوتري و اتوماتيك، آ ب و كود و نور وحرارت و رطوبت را هر وقت كه گياه لازم داشته باشد در اختيار گياه قرار مي دهند.

درگلخانه مي توان گياهان را در گلدان به صورت زميني يا روي سكوها پرورش داد. خيار وگوجه فرنگي ، فلفل و بادمجان ، توت فرنگي و كاهو و ساير سبزيجات را به صورت زميني مي توان درگلخانه پرورش دارد.

البته روش هاي جديدتري به نام هيدروپونيك هم توسعه پيدا كرده است در اين روش بدون  استفاده از خاك ، گياه را در ظرف هائي كه در آن آب همراه با كود و موادغذائي گياه قراردارد رشد داده مي شود. به اين ترتيب كه ريشه گياه در مايع قراردارد اين روش به خصوص براي مناطقي كه خاك مناسب ندارند مثلاً در جزيره كيش كاملاً قابل استفاده است.

استفاده از سيستم هاي جديد ممكن است در سرمايه گذاري اوليه حتي گران تر هم تمام شود اما به دليل ايجاد شرايط بسيار  مناسب و توليد محصولات بيشتر و بهتر در طولاني مدت به صرفه است.

زمايش بوشد تا اطمينان پيدا كنيم كه آب مناسب توليد گگگگجژ

چغند قند

مقدمه

بافت رسي و سنگين در فروردين انجام مي شود در مناطقي كه ميزان بارندگي در اواخر ماه اسفند و فروردين مناسب كشت چغندر بدون آبياري و با استفاده از رطوبت بارندگي انجام مي شود در اين شرايط جهت جوانه زدن و سبز شدن بذور نيازي به آبياري نيست ولي پس از آن با توجه به نياز گياه و شرايط آب و هوايي دور آبياري تنظيم مي گردد.

 

چغندر قندگياهي است كه با هدف اصلي توليد قند كشت مي شود ولي از آن محصولات فرعي ديگري نيز بدست مي آيد كه در درجه اهميت بعدي قراردارد. سالانه حدود 95 هزار نفر در مســــــاحتي بالغ بر 180 هزار هكتار به طور ميانگين 5 ميليون تن چغندر قند توليد مي نمايند كه 34 كارخانه قند با ظرفيت روزانه 61100  تن چغندر در كشور وظيفه فرآوري چغندرها را بر عهده دارند.

   ميانگين عملكرد چغندر در كشور 3/26 تن در هكتار است . عملكرد ريشه چغندر قند در كشت بهاره 6/25 و در كشت پائيزه 1/47 تن در هكتار بوده و ميانگين عيار قند و عملكرد شكر سفيد براي كشت بهاره 5/16 درصد و براي كشت پائيزه 5/12 درصد مي باشد. درصد قند مهمترين عامل تعيين كننده كيفيت چغندر قند است . از سال 1355 مسؤولان وقت كارخانه ها به دليل تشويق كشاورزان در ارتقاي كيفيت محصول توليدي قيمت خريد چغندر قند را براساس درصد يا عيار قند برآورد كرده اند لذا با توجه به نقش و اهميت اين گياه زراعي ، شناخت عوامل كاهنده عيار به منظور كاربرد راهكارهاي مناسب زراعي پرهيز ناپذير مي باشد.

 

 

 

 

 

 

 

چغندر قند

پيشينه : چغندر قند بومي سواحل مديترانه است . در روم باستان چغندر قند پخته را براي درمان برخي از بيماريها تجويز مي كرده اند چغندر به عنوان منبع تهيه شكر تا اواسط قرن هيجدهم ميلادي ناشناخته بود. اصلاح چغندر قند براي اولين بار در سال 1747 توسط آندراس مارگراف شيمي دان آلمان آغاز شد اين شخص با گرفتن عصاره الكلي از چغندر قند توانست ماده اي مانند شكر تهيه شده از نيشكر به دست آورد. اوايل قرن نوزدهم (1803) آشارد شاگرد مارگراف در آلمان و اسييوف در روسيه اين روش را پيگيري كردند و توانستند در كارخانه و به صورت صنعتي از چغندرقند استخراج كنند.

   در ايران كارخانه قند در سال 1277 خورشيدي در كهريزك با كوشش ميرزاعلي خان امـــــــين الدوله و با كمك كارشناسان بلژيك تأسيس شد اين كارخانه پس از سه دوره بهره برداري تعطيل شد و دوباره در سال1310 با ظرفيت يكصد تن چغندر در شبانه روز آغاز به كاركرد . سطح زير كشت چغندر قند در سال 1311 حدود 2000 هكتار بوده كه تا سال 1355 روندي افزايشي داشته است.

 

1-2- طبقه بندي گياهي :

چغندر گــــــــياهي است از تيره اسفناج ، جنس بـــتا و گونه وولگــــــاريس و نام علمي آن beta vulgaris است .گياهي است دو ساله كه در سال اول كاشت، ريشــــه آن رشد مي كند و در سال دوم پس از گذراندن دوره سرما بــــــوته ها ساقه دار شده و گل و بذر مي دهند ريشه اصلي چغندر مخروطي شكل و كــــشيده است . طول ريشه در شرايط مناسب تا 180 سانتي متر مي رسد ولي طول قسمت قابل استفاده آن حدود 30 سانتي متر است. وزن متوسط ريشه ها 7 تا يك كيلوگرم و قطرمتوسط آن در قسمت گردن 10 تا 15 سانتي متر است . برگ ها قسمت هوايي چغندر را تشكيل ميدهند و تعداد آن ها در بوته كامل به 80 عدد مي رسد كشت چغندر در شرايطي امكان پذير است كه تابش نور خورشيد و منطقه محل كشت حداقل 180 تا 200 روز بدون يخبندان باشد.

پايين ترين دمايي كه چغندر قند در آن فعاليت دارد ( صفر گياه ) 5 تا 8 درجه سانتي گراد است. در اوايل رشد به سرما حساس است ولي در پائيز تا 6 درجه زير صفر را به راحتي تحمل مي كند. گرماي بيش از اندازه رشد و ذخيره سازي قندر چغندر را متوقف مي كند. به اين دليل كشت آن درنقاط گرمسير در زمستان انجام مي گيرد و در بهار پيش از آغاز گرما برداشت مي شود بهترين درجه حرارت براي رشد و قند سازي با دماي ميانگين 20 درجه در روز و 10 درجه در شب است در 40 درجه سانتي گراد رشد و ذخيره سازي قند به كمترين مقدار ميرسد.

 

1-3- تقسيم بندي بذر چغندر قند :

بذر چغندر از نظر تعداد جوانه هايي كه توليد مي كند به دو دسته تقسيم مي شوند.

1-3-1 بذرهاي چند جوانه :تعداد جوانه هاي اين گونه بذرها 2 تا 5 عدد است و پس ازكـــــــاشت به همين تعداد از آن ها ، بوته چغندر سبز مي شود بخش عمده بذر مصرفي چغندر كـاران كشور از اين نوع است. تنك كردن مزارعي كه از بذر هر چند جوانه استفاده كرده اند هزينه زيادي را به كشاورزان تحميل مي كند.

 

 

 

 

1-3-2 بذرهاي تك جوانه :

اين بذرها تنها يك جوانه دارندو از آن يك بوته مي رويد و چنانچه به فاصله مناسب كاشته شوند نيازي به تنك كردن ندارند . بذرهاي تك جوانه خود به سه دسته مكانيكي تكنيكي و ژنتيكي تقسيم مي شوند.

 

1-4 پيشينه توليد بذر چغندر قند در ايران

براساس نوشته روزنامه « وقايع التفاقيه» بذر چغندر قند براي اولين بار در تاريخ 16شعبان 1274 قمري توسط فردي به نام دكتر پرلاك به ايران آورده شده است . از سال 1310 كه كارخانه قند كهريزك دوباره را ه اندازي شد تا سال 1315 بذر چغندر قند مورد نياز از كشورهاي آلمان ،لهستان و چكسلواكي وارد مي شد.

در سال 1315 با سعي و كوشش شادروان مهندس اسماعيل قره باغي و با همكاري دكتر اشنايدر آلماني ( كه روسي الاصل بوده ) عمل تهيه بذر اصلاح شده چغندر قند در كرج شروع و پس از 5 سال بذراليت سازگار با آب و هواي ايران تهيه شد. از سال 1320 تا كنون به جز دو دوره در تمام سالها بذر مورد نياز كشت چغندر قند كشور توسط بنگاه اصلاح و تهيه بذر چغندر قند تهيه شده است .

 

1- 5 تركيبات و خواص غذايي :

نزديك به 75 درصد قندر را آب و 25 درصدآن را ماده خشك تشكيل ميدهد 20 درصد ماده خشك شامل ساكارز و مواد غيــــــــر قندي محلول در آب و 5 درصد ديگر را مواد غير محلول در آب تشكيل ميدهد.

شكل زير تركيبات و ارزش غذايي چغندر قند را نشان ميدهد.

 

تركيبات ( مواد و درصد ) چغندر قند

مواد غير محلول در آب 5%

     

      مواد محلول در آب 20%

          

      مواد معدني 8/1%

     مواد آلي ازت دار 8/1%

     مواد آلي غير ازت دار 4/%0

 

                         ماده خشك 25%

درصد كل

    (100)            آب 75%      

                                                            

      مواد غير قندي 4%

     ساكارز 16%

 

 

 

 

 

1-6  رقم هاي گوناگون چغندر قند :

چغندر قند برحسب حجم ريشه ، مقدار برگ و درصد قند به رقم هاي زير تقسيم مي شود.

رقم  E: اين رقم داراي ريـــــــشه هاي بزرگ و سنگين است سرآن نسبتاً پهن و تعداد برگ هاي آن زياد است محصول اين رقم در واحد سطح زياداست ولي درصد قند آن نسبت به ساير رقم ها كمتر است .

رقم  N: سراين رقم كوچكتر و تعداد برگهاي آن كمتر از رقم E است. محصول چغندر قند در هكتار آن ازرقم E كمتر ولي درصد قند آن بيشتر است . اين رقم براي مناطقي كه امكان كشت زود هنگام ( هراكش) وجود نداشته باشد مناسب است .

رقم  Z: چغندرهاي اين رقم باريك و كشيده اند و مقدار برگ آن از رقم هاي E و N كمتر است مقدار محصول آن در واحد سطح كمتر ولي درصد قند آن بيشتر و از رقم هاي ياد شده زودرس تر است .

رقم  ZZ: خصوصيات ظاهري اين رقم شبيه رقم Z است ولي مقدار قند آن بيشتر است كشت آن اقتصادي نيست و تنها براي دو رگ گيري واصلاح بذر از آن استفاده مي شود .

هراكش در برابر كرپه يعني كشت زود هنگام كه محصول آن نيز زودتر بدست مي آيد.

سطح زير كشت :

2-1 سطح زير كشت چغندر قند در جهان :

در بين كشورهاي جهان اوكراين بادارا بودن يك ميليون هكتار اراضي زير كشت چغندر قند به تنهايي 14 درصد از كل اراضي زير كشت چغندر قند جهان را به خود اختصاص داده است و مقام اول را دارا است . پس از آن فدراسيون روسيه با 932 هزار هكتار ، آمريكا با 590 هزار هكتار و چين  با 510 هزار هكتار به ترتيب مقام هاي دوم تا چهارم را به خود اختصاص ميدهند.

جمهوري اسلامي ايران با 185 هزار هكتار اراضي زير كشت چغندر قند 6/2 درصد كل زمين هاي زير كشت چغندر قند جهان را در اختيار دارد.

 

فرآيند توليد :

مراحل كاشت ، داشت ، برداشت چغندر قند به شرح زير مي باشد.

5-1 مرحله كاشت

5-1-1 آماده كردن زمين

چهار تا شش ماه قبل از زمان كاشت چغندر قند زمين را آماده ميكنند . چنانچه چغندر در تناوب باغلات يا زمين در حالت آيش باشد به وسيله ديسك يا كولتيواتور هاي پنجه غازي كلش باقيمانده هاي گياهي و علف هاي هرز را با خاك سطحي مخلوط كرده و درصورت امكان زمين را آبياري مي كنند.

   پس از گاورو شدن زمين ،كود فسفره لازم را در زمين پخش مي كنند و با شخم عميق آن را در عمق مناسب قرار مي دهند . چنانچه آب در دسترس نباشد. دادن كود فسفره و شخم عميق را در پائيز و پس از نخستين بارندگي انجام ميدهند . پس از برطرف شدن سرماي زمستان و مساعد شدن هوا در اواخر اسفند يا اوايل فروردين با استفاده از كوليتواتور ( البته در مناطق سردسير اين زمان معمولاً از اوايل ارديبهشت شروع مي گردد) ياگاو آهن قلمي زمين را براي كاشت آماده مي كنند. با اين كار علف هاي هرز تازه سبز شده نيز در خاك دفن مي شوند . در زمين هاي با بافت سبك كودهاي فسفاته را همراه فسفات آمونيم همراه با مرحله شخم و پيش از كاشت به خاك مي دهند اگر بذر را به صورت دستي بكارند پس ازيك نوبت كولتيواتور بذر و كود ازته را پخش مي كنند و كولتيواتور دوم عمود بر كولتيواتور اول مي زنند در زراعت رديفي و به هنگام كولتيواتور دوم ماله سبكي به آن همراه مي كنند تا زمين كاملاً هموار شود در زمين هايي كه علف هرز زياد دارد علف كش پيش از كاشت را نيز در اين مرحله در زمين مي پاشند .

 

5-1-2 كاشت بذر

در بيشتر استان هاي كشور كاشت چغندر قند از اسفند ماه آغاز مي شود در زمين هاي داراي

 

 

 

كاشت دست پاش :

نزديك به 65 درصد چغندر قند كشور به اين روش كاشته مي شود در اين روش بذر چغندر را تقريباً به صورت يكنواخت سطح زمين پخش مي كنند و آن را ديسك يا كولتيواتور همراه با ماله سبك و در برخي فقط با گاو آهن ايراني زير خاك مي كنند.

 

5-1-3 كاشت بذر به طريق نشا كردن:

در اين روش ابتدا بذرهاي چغندر تك جوانه را داخل گلدانهاي كاغذي مي كارند و پس از مرحله 6 برگه شدن آن ها رابا ماشين هاي نشاكار به زمين اصلي منتقل مي كنند اين روش حدود 35 سال پيش در ژاپن مرسوم بوده است در ايران نيز به اين روش به صورت آزمايشي آغاز شده و آزمايش آن ادامه دارد ولي بعلت هزينه زياد مقرون به صرفه نيست .

 

5-1-4 عمق كاشت بذر و فاصله بوته ها :

عمق كاشت بذر در خاك هاي سبك 4 تا 5 ســـــانتي متر و در خاكهاي سنگين 3 تا 4 سانتي متر است . فاصله بوته ها در زراعت سنتي از هر طرف 25 تا 30 سانتي متر است و به اين ترتيب با توجه به فضاهايي كه توسط مرزها و جوي هاي آبياري اشغال مي شود تعداد بوته در هكتار به حدود يكصد هزار عدد مي رسد.

   در كشت رديفي فاصله بوته ها از يكديگر 15 تا 20 سانتي متر فاصله رديف ها 60 تا 65 سانتي متر است در نتيجه در زراعت ماشيني تعداد بوته چغندر در هكتار 120-100 هزار عدد است.

در اين روش بذر درعمق مناسب قرار نمي گيرد و در نتيجه مزرعه يكنواخت سبز نمي شود براي جبران اين مشكل مقدار بذر را بيش از نياز (گاهي 3 تا 4 برابر) مي كارند و در صورتي كه شرايط براي سبز شدن بيشترين مقدار بذر فراهم باشد به علت تراكم بيش از اندازه بوته در واحد سطح هزينه تنك كردن افزايش مي يابد به علاوه در اين روش با دشواري انجام مي گيرد. تراكم بيش از حد بوته و جريان نيافتن هوا در داخل آن به هنگام بالارفتن رطوبت شرايط را براي گسترش بيماريها فراهم ميكند .

 

كاشت ماشيني :

در اين روش بذر با توجه به بافت خاك و نوع بذر روي خطوط موازي و در عمق مناسب كاشته مي شود. كاشت ماشيني كارهاي داشت مانند وجين ، تنك ، سله شكني ، آبياري و مبارزه با آفت ها و بيماريهاي گياهي به آساني انجام مي شود همچنين برداشت چغندر قند با ماشين و آسان تر انجام مي شود بعضي از ماشين هاي بذر كار به گونه اي ساخته شده اند كه مي توان همزمان با كاشت بذر كود شيميايي و سم علف كش را نيز در زمين پخش كرد بذر افشان ها دو نوع هستند.

 

بذر افشان يك رديفه:اين بذر افشان ها دستي هستند و هدايت آنها به وسيله چوبي يا فلزي انجام مي شود و حركت آن به وسيله يك چرخ فلزي انجام مي گيرد تنظيم مقدار بذر و تغيير شكاف زير مخزن بذر افشان انجام ميشود.

 

بذر افشان چند رديفه : در اين بذر افشان ها چند مخزن روي يك تنه ( شاسي ) قراردارند. در كشت چغندر بيشتر از نوع 4 تا 6 رديفه استفاده مي شود.

 

 

5-1-5  مقدار بذر در هكتار:

مقدار بذر در هكتار به عواملي مانند قوه ناميه ، بافت خاك ، زمان كاشت ، شيوه كاشت و نوع بذر بستگي دارد. در شرايط مناسب و در بذر كاري دستي حدود 20 تا 25 كيلوگرم و در روش رديفي 8 تا 12 كيلوگرم در هكتار بذر چند جوانه اي كاشته مي شود. اگر از بذرهاي تك جوانه استفاده شود مقدار بذر از 5 تا 10 كيلوگرم در هكتار كاهش مي يابد.

  دركشور ما بيشتر چغندر كاران به علت فراهم نبودن شرايط مناسب در زمان كاشت و احتمالاً از بين رفتن تعداد زيادي از بوته ها پس از سبز شدن ، مقدار مصرف بذر در هكتار را زياد مي كنند گاهي در اوايل فصل رشد تا 10 برابر تعداد لازم جوانه سبز شده ديده مي شود. اين كار هزينه تنك كردن را افزايش داده و هزينه توليد را بر اثر مصرف بذر زياد افزايش ميدهد در كشورهاي پيشرفته با استفاده از بذر تك جوانه و ماشين هاي بذر كار و فراهم كردن ساير شرايط مقدار بذر را تا 2 كيلوگرم كاهش داده اند.

 

5-2 مرحله داشت :

5-2-1 آبياري :

آبياري به سه روش زير انجام مي گيرد.

آبياري كرتي : براي كشت هاي دست پاش كه زمين را به صورت كرت در مي آورند آبياري كرتي انجام مي شود درازا و پهناي كرت با توجه به جنس و شيب زمين و مقدار آب در دسترس ، تفاوت مي كند . در اين روش تلفات آب زياد است و نيروي انساني بيشتري براي آبياري به كارگرفته مي شود ضمناً خاك اطراف بوته ها سفت و متراكم مي شود و رشد ريشه ها را كند مي كند حساسيت گياه در برابر بيماريها افزايش ميشود.

 

 

آبياري نشتي :

دراين روش آب در شيارها يا جويچه هايي كه به هنگام كاشت ايجاد شده اند حركت كرده و رطوبت با حركت جانبي به پشته ها نفوذ ميكند . عمق شيارها بين 15 تا 25 سانتي متر است و طول آنها با توجه به جنس خاك و شيب زمين انتخاب ميشود.

آبياري باراني : در اين روش آبياري كه در سالهاي اخير در برخي مزارع رايج شده است . آب به وسيله آبپاش هايي كه روي لوله هاي تحت فشار قراردارند، به صورت باران دراختيار گياه گذاشته ميشود. تلفات آب در اين روش كمتر از روش هاي پيشين است ولي هزينه سرمايه گذاري اوليه بيشتر است.

5-2-2 كوددهي

بررسي هاي وزارت كشاورزي نشان ميدهد كه در سال زراعي 76-75 در هر هكتار چغندر قند در سطح كشور به طور متوسط 39/437 كيلوگرم فسفات 269 كيلوگرم اوره 31/46 كيلوگرم نيترات آمونيم و 78/58 كيلوگرم ساير انواع كودهاي شيميايي مصرف شده است . در همين سال ميانگين مصرف كود حيواني در زراعت چغندر قند 9/1 تن در هكتار بوده است.

5-2-3 تنك كردن وجين

تنك كردن :

در بذرهاي چند جوانه ، به تعداد جوانه ها، بوته چغندر سبز مي شود (درشرايط مزرعه هيچگاه امكان صددرصد سبز شدن بذرها و جوانه ها وجود ندارد). بوته ها به دليل فاصله كم از يكديگر ، درزمان سبز شدن ، در استفاده از مواد غذايي و نور با يكديگر رقابت شــــديدي دارند. به اين دليل تنك كردن مزارع چغندر قند كه از بذرهاي چند جوانه روييده اند، لازم واجباري است. دراين مزارع ابتدا بوته ها را با ابزار دستي مانند شفره يا فوكا به صورت كپه اي در روي خطوط كاشت تنك و فاصله دو كپه را كاملاً خالي مي كنند سپس كپه ها را تنك مي كنند. به اين ترتيب نيروي انساني زيادي مصرف ميشود و هزينه توليد افزايش مي يابد.

در مزارع سبزي كه از بذر تك جوانه استفاده شده ، تنك كردن آسانتر و با هزينه كمتر انجام ميشود، تنك كردن معمولاً يك ماه پس از كاشت يا 20 روز پس از سبز شدن انجام ميشود چنانچه شرايط آب و هوايي در اوايل دوره رشد چغندر نامناسب يا احتمال خسارت آفت در زراعت هاي كرپه وجود داشته باشد. در تنك اول فاصله بوته ها را روي خطوط 8 تا 10 سانتي مـــتر مي گيرند و پس از 6 برگه شدن چغندر را به صورت يك درميان حذف مي كنند تا فاصله بوته ها روي خطوط به 16 تا 20 سانتي متر برسد.

وجين : در زراعت هاي غير ماشيني وجين به وسيله نيروي انساني انجام مي شود . در زراعت ماشيني در مرحله اوليه رشد گياه ، علف هاي هرز بين خطوط كاشت تا نزديكي بوته هاي چغندر را با ماشين وجين مي كنند . علف هاي هرز بين خطوط كاشت تا نزديكي بوته هاي چغندر را با ماشين وجين مي كنند. علف هاي كنار و بين بوته ها روي رديف هاي كاشت در مرحله دوم تنك توسط نيروي انساني از بين برده مي شوند.

   علاوه بـــــــر مبارزه مكانيكي با استفاده از علف كشها نيز با علفهاي هرز چغندر مبارزه مي شود. با اين دستگاه يك كارگر در 8 ساعت حدود 4000 متر مربع مزرعه چغندر را وجين مي كند.

   وجين كن هاي پشت تراكتوري ، مجموعه اي از ديسك هاي بشقابي ، تيغه اي افقي و ابرويي و بيلچه هايي هستند كه به وسيله تراكتور كشيده مي شوند و در 8 ساعت بين خطوط كاشت حدود 3 هكتار چغندر را وجين مي كنند.

 

 

5-2-4 سله شكني :

در اثــــــــر آبياري و عبور وسايل كشاورزي در كشت هاي رديفي و گذر كارگران درزراعت هاي سنتي ، خاك مزرعه فشرده مي شود و حجم خلل و فرج آن كم ميشود . در اين حالت خاك در برابر نفوذ هوا و توسعه ريشه ها از خود مقاومت نشان ميدهد و جذب مواد غذايي محدود مي شود . در نتيجه ريشه هاي چغندر نمي توانند به آساني گسترش يابند و آب و مواد غذايي مورد نياز خود را تأمين كنند اين حالت را سله بستن ميگويند. ( سله شكن يعني به هم زدن رويه فشرده شده و خاك و ايجاد شرايط مناسب براي تهويه و گسترش ريشه ها )

    در كشتزارهاي سنتي به هنگام وجين و تنك كردن ، با كج بيل يا بيل معمولي سله شكني را هم انجام مــــــــيدهند . درزراعت هاي رديفي سله شكني با استفاده از كولتيواتور انجام مي شود سله شكني در اوايل دوره رشد چغندر و همزمان با وجين انجام مي شود. ( ادامه عمليات سله شكني و زدن كولتيواتور تا زماني كه امكان تردد تراكتور بين رديفها وجود داشته باشد ضروريست.

 

5-2-5 آفت ها ، بيماري ها و علف هاي هرز

آفت هاي چغندر قند عبارتند از :

كرم برگ خوار چغندر قند يا كارادرينا

كرم برگ خوار چغندر قند در سراسر كشور به ويژه مناطقي كه چغندر قند كاري مي شود به شدت پراكنده است و از آفت هاي درجه اول چغندر قند است اين آفت به بسياري از گياهان زراعي ديگر نيز حمله مي كند. حشره كامل پروانه اي است كه كرمينه آن از برگ چغندر قند تغذيه مي كند. وقتي كرمينه ها كوچك هستند در اثر تغذيه برگ ها را به شكل توري در مي آورند .و زماني كه بزرگ شدند بقيه قسمت هاي سبز برگ را ميخورند و آن را سوراخ ميكنند . اين كرم در شرايط مساعد آب و هوايي 6 تا 7 نسل در سال دارد كه پرزيان ترين آن ها نسل دوم و سوم است .

براي مبارزه با اين آفت از سموم فسفره مانند گوزاتيون ، ديميكرون ، سوپراسيد و ... به مقدار 2 تا 3 ليتر در هكتار استفاده مي شود.

 

بيد چغندر قند :

اين آفت اولين بار در سال 1315 در ورامين و كرج مشاهده شده است . حشره كامل پروانه كوچكي است كه طول آن به 8/7 ميلي متر مي رسد ، تخم هاي پروانه به صورت چند عددي در كنار رگبرگ ها يا انتهاي دمبرگ و جوانه هاي مركزي بوته گذاشته مي شوند كرمينه هاي اين آفت عمدتاً از جوانه هاي مركزي و طوقه چغندر قند تغذيه مي كنند.

   بيد چغندر قند در تمام مناطق چغندر كاري ايران وجود دارد . طغيان آن بيشتر در خراسان ، فارس،كرمان ، اصفهان ، آذربايجان ، كرمانشاه و كرج است . براي مبارزه با اين آفت از سم هاي فسفره مانند گوزاتيون 20 درصد ( 3 ليتر در هكتار) و ديازينون 60 درصد (5/1 ليتر در هكتار) استفاده مي كنند.

 

شب پره زمستاني :

حشره كامل ، پروانه شب پروازي است كه كرمينه آن از قاعده دمبرگها و طوقه ريشه چغندر قند تغذيه مي كند در نتيجه يك حفره نسبتاً بزرگ در طوقه گياه به وجود مي آيد كه باعث قطع ريشه از ساقه و خشك شدن گياه ميشود. اين آفت در تمام ايران پراكنده است و علاوه بر چغندر قند به ريشه و طوقه برخي ديگر از گياهان زراعي نيز حمله مي كنند.

  براي مبارزه با آن استفاده از سم ليندن طعمه مسموم تهيه مي كنند و به مقدار 80 كيلوگرم در هكتار در مزرعه مي پاشند . براي تهيه طعمه مسموم 600 تا 1000 گرم ليندن 25 درصد را با 50 ليتر آب و 100 گرم سبوس گندم يا كنجاله تخم پنبه مخلوط مي كنند.

 

كك چغندر :

اين آفت در بيشتر مناطق چغندر كاري ايران ديده شده و در كشور به اين نام خوانده ميشود. حشره كامل سوسكي است سياه رنگ  و به طول 2 ميلي متر بيشترين فعاليت آن درطول فصل بهار ديده مي شود. پس از پيدايش بوته چغندر قند به برگهاي اوليه حمله و آن را سوراخ ميكند اگر شدت حمله زياد باشد بايد مزرعه را واكاري كرد.

   براي مبارزه با كك چغندر قند از سم هايي مانند د.د.ت ، ليندن ، دي متوات و توكســافون ، متيل پاراتيون به مقدار 3 تا 4 ليتر در هكتار به نسبت 1 تا 5/1 در هزار استفاده مي كنند اگر از سم هاي فسفره مانند ديازينون استفاده كنند مقدارمصرف يك كيلوگرم در هر هكتار است .

 

سوسك خرطوم كوتاه يا سرخرطومي ريشه :

سوسكي است قهوه اي رنگ كه حاشيه برگ هاي چغندر قند تغذيه مي كند. كرمينه هاي آن به زير خاك مي روند و ريشه چغندر را مي خورند و باعث خشكيدن بوته مي شوند سمپاشي عليه كك چغندر روي اين آفت هم اثر ميكند و سمپاشي جداگانه اي عليه آن انجام نمي دهند.

 

 

سوسك خرطوم بلند:

حشره كامل سوسكي است كه بدن آن را كرك هاي زردي پوشانده است . سرخرطومي مانده با خرطوم بلند خــــــــــود ، دمبرگ چغندر را سوراخ و تخم هاي خودرا درون آن مي گذارند كرمينه ها پس از بيرون آمدن از تخم ، از مغز دمبرگ تغذيه ميكند و باعث خشك شدن برگ مي شود. اين آفت تا سه نسل در سال دوام دارد.

   براي مبارزه با اين آفت از سم ديازينون 60 درصد به نسبت يك ليتر در هكتار استفاده ميشود.

 

مگس چغندر قند:

حشره كامل مگس كـــــــــوچكي است كه به طول 5 ميليمتر ، كرمينه اين مگس را سوراخ مي كند و بافت هاي بين دو رويه برگ را مي خورند در نتيجه برگها مانند تاول باد كرده سپس زرد و خشك ميشوند ، حشره مزبور 2 تا 4 نسل در سال دارد . به علت وجود زنبورهاي پارازيت عليه آن سم پاشي نمي شود . در موارد طغيان و خسارت شديد از ديپتركس 80 درصد و ديازينون 60 درصد به نسبت يك كيلو يا يك ليتر در هكتار استفاده مي كنند.

 

شته سياه چغندر ( شته سياه باقلا) :

شته سياه از شيره برگ چغندر تغذيه ميكند و باعث پيچيدگي ، زردي و حتي خشك شدن آن مي شود . اين آفت علاوه بر خسارت مستقيم باعث انتقال ويروس موزائيك و زردي چغندر نيز ميشود. كفشدوزك هفت خال از مهم ترين دشمنان طبيعي شته سياه  است . براي مبارزه شيميايي با آن ازمتاسيستوكس ، اكايتن يا دي متوات به مقدار يك ليتر در هكتار و به نسبت يك در هزار استفاده مي كنند.

 

نماتد چغندر قند:

نماتد در خراسان ، فارس و آذربايجان ديده شده است . اين آفت كه از نظر ظاهري شبيه كرم است با فرو كردن اندام هاي مكنده خود به داخل سلولهاي ريشه چغندر ،از آن تغذيه مي كند در چغندرهاي بذري آلودگي به نماتد باعث عقيم شدن گل ها ميشود.

   برگ هاي چغندر آلوده به نماتد در روزهايي كه هوا خشك است براثر تأثير تابش آفتاب به شدت پژمرده مي شوند و شب دوباره به شكل طبيعي برميگرداند . نماتد در سال تا 4 نسل دارد. براي مبارزه شيميايي با نماتد از سم تميك مي توان استفاده كرد . استفاده از اين سم به علت زياد بودن خاصيت سمي و گران بودن آن مقرون به صرفه نيست . آيش و تناوب و كارهاي زراعي روش درست مبارزه با اين آفت است.

 

كنه تارعنكبوتي :

اين آفت در تمام كشور وجود دارد و به تمام گياهان زراعي حمله ميكند . كنه با پاره كردن سطح برگ سوراخ هاي ريزي در آن ايجاد مي كند و شيره گياه را ميمكد در نتيجه تغذيه كنه ، كارهاي فيزيولوژيكي گياه مختل ميشود و برگ ها زرد رنگ شده و ميخشكند. كنه در شرايط مناسب ساليانه تا 15 نسل دارد. مبارزه شيميايي با استفاده از سم كلتان ياتديون  به مقدار 5/2ليتر در هكتار و به نسبت 5/2 تا 3 در هزار انجام ميشود.

 

 

زنجره چغندر قند :

زنجره چغندر در تمام مزارع ديده مي شود. اندازه آن 3 ميليمتر و سبز رنگ است اين حشره در اوايل فصل بهار تخم هاي خود را زير پوست و داخل بافت هاي برگ مي گذارد كه پس از 3 هفته به پوره تبديل مي شوند. پوره از شيره برگ تغذيه ميكنند. و آن را به رنگ زرد قهوه اي همراه با لكه هاي سبز در مي آورند . براي مبارزه شيميايي با آن از ديمتوات 40 درصد و متاسيستوكس 20 درصد به ميزان يك ليتر در هكتار استفاده ميكنند.

 

بيماريهاي چغندر قند عبارتند از :

سفيدك حقيقي ( سطحي ) چغندر :

سفيدك يكي از بيماريهاي مهم چغندر است و در تمام مزارع كشور ديده مي شود به طوري كه در بعضي از مزارع ميزان آلودگي به 80 درصد ميرسد. در اثر بروز اين بيماري ، سطح زيرين برگ را پوشش گردمانندي مي گيرد كه به تدريج به سطح بالايي نيز سرايت مي كند و بـــاعث از بين رفتن شادابي برگ شده كه در نتيجه برگهاي جوان چروكيده و زرد رنگ مي شوند ، براي مبارزه با سفيدك از تركيبات گوگردي و قارچ كش ها به مقدار 4 تا 5 كيلو در هكتار استفاده مي شود.

 

پوسيدگي بنفش چغندر:

عامل اين بيماري قارچي است كه درخاك زندگي ميكند. اين قارچ به ريشه چغندر حمله ميكند و شبكه اي از رشته هاي به هم پيچيده و به رنگ قهوه اي به ارغواني در سطح آوندهاي آبكش و باعث توقف كارهاي حياتي گياه مي شود.

   تناوب و آبياري صحيح ( نشتي ) و تراكم مناسب بوته در هكتار ، دركنترل بيماري مؤثر است.

 

لكه گرد برگ چغندر :

در اثر ابتلاي چغندر به اين بيماري لكه گرد كوچكي به قطر 2 تا 5 ميلي متر با حاشيه قرمز مايل به قهوه اي روي برگ پيدا مي شود. اين بيماري خسارت قابل ملاحظه اي در ايران وارد نمي كند در موارد آلودگي رعايت تناوب و ضدعفوني بذر و استفاده از رقم هاي مقاوم در كنترل بيماري مؤثر است .

 

بيماري موزائيك موزاييك چغندر قند :

از بيماري هاي ويروسي چغندر قند كشور اســـــــت و در بيشتر مناطق چغندر كاري ديده مي شود . اين ويروس ، رگبرگ يا گلبرگ هاي اوليه را به رنگ روشن در مي آورد و به دنبال آن لكه ها و يا حلقه هاي زرد رنگ زيادي روي پهنك برگ تشكيل مي شود كه حالت موزائيكي به برگ مي دهد . استفاده از رقم هاي مقاوم به موزاييك و سم پاشي عليه شته هاي ناقل ويروس ، مهم ترين راه كنترل اين بيماري است.

 

مبارزه شيميايي با علف هاي هرز چغندر در سه مرحله انجام ميشود:

پس از تهيه بستر و پيش از كاشتن بذر :

پيش از آغاز به كاشتن و بي درنگ پس از تهيه بستر زمين ، مقدار سم مورد نياز را به صورت يكنواخت روي زمين مي پاشند و با ديسك سبك با خاك مخلوط مي كنند. اين سمپاشي براي مبارزه با علف هاي باريك برگ انجام ميشود. در حرارت هاي پايين تر از 15 درجه سانتيگراد اثر علف كش ها قبل از كشت كم ميشود و به همين دليل در كشت هاي اوايل اسفند  مانند علف كش پيش از كاشت مصرف نمي شود.

 

پيش از سبز شدن :

اين مرحله از مبارزه در فاصله كاشتن تا سبز شدن چغندر انجام ميشود و در مناطقي كاربرد دارد كه در اين فاصله بارندگي كافي باشد تا باعث نفوذ سم به داخل خاك شود .

 

پس از سبز شدن :

در اين مرحله مصرف علف كش با سبز شدن علفهاي هرز و دو برگه شدن چغندر همزمان است.

مبارزه با علف هاي هرز پهن برگ در اين مرحله بهترين نتيجه را دارد . علف كش از طريق تماس با برگ علف هرز و جذب از راه شير گياهي مؤثر است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

آب و هوا

چغندر قند يكي از گياهان مخصوص كاشت و رشد و نمو در مناطق سرد و معتدل بوده و در مدتي كه طول دوره بهار و تابستان طولاني و معتدل باشد اين گياه رشد بهتري كرده و قند بيشتري در ريشه هاي آن ذخيره خواهد شد در اوايل دوره رشد بخصوص در مرحله توليد جوانه مقاومت گياه جوان چغندر قند در برابر سرما بسيار زياد است حداقل درجه حرارت براي توليد جوانه از بذر در اين گياه 4 درجه سانتي گراد بوده و در مرحله توليد جوانه بعلت آنكه پوست بذر آن نسبتاً سفت و ضخيم مي باشد به آب زيادي نياز دارد در طول دوره رشد بخصوص در مرحله تشكيل قند گرماي بيش از 30 درجه سانتيگراد براي چغندر قند مناسب نبوده و در صورتيكه در اين مرحله درجه حرارت به  سانتيگراد برسد رشد گياه و تشكيل قند متوقف خواهد شد قند سازي در چغندر قند از سانتيگراد شروع شده و تا 28 درجه سانتيگراد بهترين شرايط براي تشكيل قند خواهد بود و در مرحله تشكيل قند رطوبت و مواد غذايي كافي بايد در اطراف ريشه اين گياه وجود داشته باشد در اثر گرماي شديد تبخير و تعرق از سطح برگها افزايش يافته تنفس گياه زيادتر شده رنگ برگها تغيير كرده و تغييررنگ شده كه در نتيجه فتوسنتز در گياه بخوبي صورت نگرفته و ازمقدار قند ريشه كاسته خواهد شد.

   نياز حرارتي چغندر قند در مرحله توليد جوانه حدود 120 تا 250 كالري است و در اين مرحله مناسب ترين درجه حرارت براي توليد جوانه 8 درجه سانتيگراد است كه در خاكهاي مختلف و در مناطق مختلف از نظر ارتفاع از سطح دريا درجه حرارت و ساير عوامل متفاوت مي باشند اين مدت بين 15-8 روز طول مي كشد.

   رشد اوليه چغندر قند خيلي كم بوده و پس از آنكه تعداد برگهاي گياه به سه تا چهار عدد رسيد و ريشه شكل اوليه يا مخروطي خود را بدست آورد به سرعت رشد خواهد كرد نياز حرارتي چغندر قند در سال اول رشد براي توليد ريشه بين 2800 – 2400 كالري متفاوت بوده و در سال دوم كه گياه ساقه و بذر توليد مي نمايد جمع نياز حرارتي آن 4500 – 3900 كالري خواهد بود.

  

درمنطقه خوزستان به علت گرمي هوا چغندر قند را نمي توان در فصل بهار كاشت كرد و براي كاهش اثر گرما و جلوگيري از تابش نور شديد بايستي چغندر را در پائيز كشت كرد بنابراين در چنين مناطقي گردش زراعتي به صورت زير است .

1- چغندر قند ( پائيزه )

2- ذرت

3- جويا گندم پائيزه

4- ذرت يا پنبه

 

كوددهي :

نياز غذايي چغندر قند :

چغندر قند در طول دوره رشد به مواد غذايي كافي نياز دارد و در صورتي كه مواد غذايي در حد كافي در اختيار ريشه گياه نباشد قند كافي در ريشه ها ذخيره نخواهد شد . مهمترين مواد مورد نياز اين گياه شامل ازت ، فسفر، پتاس و آهك مي باشد وجود ازت سبب سرعت رشد برگها افزايش تعداد برگها و همچنين افزايش سطح برگ گرديده كه در نتيجه عمل جذب بخصوص فتوسنتز در گياه بهتر صورت گرفته و قند بيشتري در ريشه ها ذخيره خواهد شد . نياز چغندر قند به ازت از اوايل دوره رشد شروع شده و تا اواسط دوره رشد ادامه خواهد داشت در اثر كمبود اين ماده در خاك اندازه برگها كوچكتر از اندازه طبيعي شده دمبرگها و رگبرگها به رنگ سبز مايل به سفيد در آمده رنگ برگ ابتدا ( سبز روشن و به تدريج زرد خواهد شد كه در اثر اين تغيير رنگ فتوسنتز به خوبي انجام نشده و از مقدار قند كاسته خواهد شد براي آنكه چغندر قند از ماده ازته استفاده كامل ببرد بهتر است اين ماده را در دو يا سه مرحله از رشد اين گياه به زمين اضافه نمايند .

نـــــــياز چغندر قند به فسفر از اواسط دوره رشد يعني زماني كه تعداد برگها حداكثر مي باشند شروع شده و تا آخر مرحله تشكيل قند ادامه دارد. اين ماده را همراه با ماده پتاسه در فصل پائيز بايد به خاك 120-90 كيلوگرم فسفر خالص نياز دارد اين ماده را همراه با ماده پتاسه در فصل پائيز بايد به خاك اضافه كرد و همراه با شخم پائيزه ( سوپر فسفات تريپل 46/0  فسفات آمونيم 18% N + 46% -  اوره 46% = N )

 

پتاس :

وجود پتاس براي افزايش مقاومت گياه در برابر بيماري ها و افزايش مقدار قند موثر است بر اثر كمبود پتاس در روي برگها لكه هاي زرد بوجود آمده و در صورتيكه كمبود شديد باشد لكه ها توسعه پيدا كرده رشد برگها كم شده و برگها در كمبود هاي خيلي شديد به حالت سوخته در مي آيند هر هكتار زراعت چغندر در طول دوره رشد

 kg 50 -40 =   پتاس خالص به صورت  نياز دارد و در پائيز بايد به خاك اضافه شود ماده  هم به صورت سولفات دو پتاس است كه 50%  دارد .

  در مناطقي كه از نظر شرايط آب و هوايي معتدل بوده و در مناطق سرد كه زمين هاي با بافت سنگين و رسي داشته باشند براي اصلاح خاك افزايش نفوذپذيري تقويت خاك و همچنين افزايش درجه حرارت در اواخر زمستان مي توان در كودهاي دامي كاملاً پوسيده به مقدار 30 تا 40 تن در هكتار استفاده كرد.

 

آهك :

چغندر قند به آهك نياز زيادي دارد زيرا وجود آهك سبب اصلاح فيزيكي و بيولوژيكي خاك شده باكتريهاي خاك را به فعاليت وا داشته مواد غير قابل جذب و اسيدهاي مفيد داخل خاك را به صورت قابل جذب و اسيدهاي قابل تركيب درآمده PH خاك را تغيير داده و خاك را قابل نفوذ خواهد كرد نياز چغندر قند به آهك در هر دوره رشد در زمينهاي شني 3-5/1 تن در هكتار در زمينهاي رسي 2-1 تن در هكتار به صورت پودر آهك مي باشد كه بايد در فصل پائيز به طور يكنواخت در خاك پخش كرده و همراه با شخم كاملاً زير خاك نمايند.

 

فسفر

وجود فسفر سبب توليد رنگ سبز طبيعي در برگها شده و مقاومت گياه در برابر خشكي بالا برده و همچنين فتوسنتز گياه را افزايش داده كه در اثر اين عمل مقدار قند ريشه افزايش خواهد يافت .

  در اثر كمبود فسفر رنگ برگها سبز تيره شده و در كمبود شديد برگها به رنگ سبز مايل به آبي درآمده كه نتيجه آن كاهش فتوسنتز خواهد بود.

 

 

  

گردش زراعي

چغندر قند يكي از گياهان پرنياز از نظر آب و مواد غذايي بوده و چون دوره رشد آن نسبت به سايرگياهان زراعتي بهاره طولاني مي باشد آفات و بيماريهاي زيادي به اين گياه حمله و سرايت كرده كه در نتيجه از رشد گياه و مقدار قند آن كاسته خواهد شد بنابراين اين گياه را در مناطق مختلف كاشت لازم است همراه با گياهاني در گردش زراعي قرار داد كه از نظر نياز غذايي و مقدار مصرف آب متفاوت بوده و دوره رشد آنها نيز برابر نبوده و آفات و بيماريهاي يكساني نداشته باشد .

   چون چغندر قند مواد غذايي را از اعماق زياد خاك جذب كرده و به علت دارا بودن ريشه هاي فرعي مواد غذايي را از تمامي عمق خاك زراعتي جذب مي نمايند و مهمترين محل جذب مواد از عمق 10 سانتيمتر به طرف پائين مي باشد. بنابراين بهتر است همراه با اين گياه در گردش زراعتي گياهان تيره غلات استفاده شود كه در نتيجه گردشهاي زراعتي مناسب به شرح زير است ( درمناطقي كه بيماري قارچي بخصوص بيماريهاي پوسيدگي ريشه وجود دارد اين گياه را نبايد زودتر از چهار سال در يك زمين مشخص كشت كرد.)

جدول زير تناوب زراعي چغندر قند را نشان مي دهد.

1- چغندر قند	1- چغندر قند	1- چغندر قند	1- چغندر قند	1- حبوبات	1- يونجه
2- گندم ( بهاره )	2- آيش	2- گندم	2- گندم	2- چغندر قند	2- چغندر قند
	3- گندم پائيزه	3- آيش	3- سيب زميني	3- غلات گندم	3- غلات
			4- گندم

هر هكتار در زراعت چغندر قند كه از نظر شرايط كاشت و تراكم بوته در واحد درحد مطلوب نباشد به 180-120=N كيلو گرم ازت خالص نياز دارند در صورتيكه ازت مورد نياز در سه نوبت به خاك اضافه كنند حدود  آنرا هنگام كاشت و در مرحله توليد جوانه آن را حدود 20 تا 30 روز پس از مرحله توليد جوانه و بقيه را حدود 30-20 روز بعد به خاك اضافه كرده و هنگام اضافه كردن مواد غذايي بخصوص ازت بايستي دقت نمود كه اين ماده در عمق كمتر از 5 سانتي متر قرار نگيرد زيرا در صورتيكه در سطح خاك پخش شود هم به مصرف رشد علفهاي هرز رسيد و هم در قسمت سطح خاك به صورت گاز درآمده و از خاك خارج خواهد شد و چون ريشه ها در عمق زياد خاك قرار دارند بخوبي نمي توانند ازماده ازته اي كه در سطح خاك قرار مي گيرد استفاده نمايند. بيشترين نياز چغندر قند به ازت در ماههاي خرداد و تير مي باشد ( چون تعداد برگها زيادتر است ) هيچگاه نبايد از اواسط دوره رشد به بعد به زمين چغندر قند ازت اضافه نمايند زيرا زيادي ازت در اين مرحله از رشد سبب افزايش اسيدهاي آمينه در ريشه گرديده و استخراج قند در كارخانجات قند طولاني خواهد نمود كه چنين ازتي را ازت مضر نامند.

 

 

 

 

 

 

 

سطح زير كشت چغندرقند رقم منوژرم و پلي ژرم دركشور

طبق آخرين آمار از وزارت جهاد كشاورزي – معاونت محترم زراعت بخش چغندرقند در سال 1383 ميزان 75000  هكتار از اراضي كشور به زير كشت چغندرقند رقم منوژرم بوده است كه نسبت به سال گذشته افزايش داشته است در همين سال سطح زيركشت چغندرقند رقم پلي ژرم 85000                          هكتاربوده است متوسط عملكرد در واحد سطح رقم منوژرم 50-45                 تن در هكتار بوده در حاليكه متوسط عملكرد در واحد سطح دررقم پلي ژرم                      30-25 تن در هكتاربوده است. كه مجموعاً در سال 1383 ميزان 160000 هكتار از اراضي آبي كشور به كشت چغندرقند اختصاص يافته است از آنجايي كه كشت ارقام منوژرم چغندرقند مستلزم تهيه بستر كاملاً مناسب است لذا 75000 هكتار از سطح كشت چغندرقند كاملاً مكانيزه كشت مي گردد نكته قابل توجه اين است كه هر چند نوع رقم بذر در افزايش عملكرد مي تواند عاملي تعيين كننده باشد اگر شرايط كشت مكانيزه خصوصاً يكپارچگي اراضي در كشت هاي خرده پا ميسرگردد نيز ارقام پلي ژرم هم مي تواند عملكردي بيشتراز عملكرد فصلي داشته باشد به اميد آنكه مسئولان مربوطه در اين خصوص تدابير لازم را اتخاذ نمايند.

 

 

 

 

روش كاشت چغندرقند در رقم منوژرم :

كليه مراحل تهيه زمين شامل ( شخم، ديسك ، لولر، كوليتواتور، و ...) دقيقاً دركشت منوژرم شبيه به كشت پلي ژرم مي باشد يعني اينكه پس از آماده سازي و تهيه بستر مناسب عمليات كودپاشي بوسيله كود پاش هاي سانتريفوژ انجام مي گيرد و پس از آن ابتدا بوسيله دستگاهي جوي و پشته ايجاد مي نمايند بطوريكه با درنظر گرفتن فاصله دستگاه خطي كار منوژرم با رعايت ميزان بذر مصرفي اقدام به كاشت مينمايند نكته قابل توجه اين است كه تراكتوري كه بوسيله آن جوي و پشته ايجاد مي نمايند و همچنين دستگاه خطي كاري كه بذر كاري را انجام مي دهد نيز با تراكتوري حمل مي شود كه اولاً فاصله چرخهاي جلو و عقب آن مطابق با فاصله جوي و پشته ها تنظيم شده باشد ثانياًلاستيك و رينگ عقب تراكتور به لحاظ دقت بيشتر و جلوگيري از تخريب جويها و پشته ها الزاماً بايد از نوع باريك انتخاب شود و با رعايت فواصل بين بذور كه با تعويض صفحه ها قابل تغيير است كشت بذور منوژرم انجام مي گردد و انجام قسمتي از عمليات داشت خصوصاً سمپاشي عليه آفات و علفهاي هرز نيز بايد توسط تراكتورهايي با لاستيك باريك كه در بالا مشخصات آنهاشرح داده شد انجام گيرد.

 

 

 مقايسه ميزان عملكرد و هزينه توليد از ارقام منوژرم و پلي ژرم چغندرقند

  همانطوريكه در قسمتهاي قبل به آن اشاره شد عمليات تهيه زمين ( شخم، ديسك ، كوليتواتور، لولر) جهت كشت منوژرم و پلي ژرم كاملاً مشابه و يكسان مي باشد با اين تفاوت كه در كشــت پلي ژرم پس از انجام لولر و كود پاشي بوسيله كودپاش سانتريفوژ مستقيماً كشت توسط بذر كار انجام مي گردد (4 رديفه يا 6 رديفه) ولي دركشت رقم منوژرم پس از عمليات تهيه زمين بعد از لولر و كود پاشي بوسيله كود پاش سانتريفوژ با رعايت فواصل چرخهاي جلو و عقب و همچنين رعايت اندازه رينگ و لاستيك عقب ( كه حتماً بايد از نوع باريك باشد ) ابتدا بايد اقدام به ايجاد جوي و پشته نمود سپس با همان تراكتور عمليات بذر كاري منوژرم را انجام مي دهند ( منظور تراكتوري كه فواصل چرخهاي جلو و عقب و اندازه رينگ و لاستيك عقب آن رعايت شده باشد ) بنابراين ميزان مبلغي كه در تهيه زمين و كاشت بذر توسط زارع هزينه مي گردد دقيقاً معادل همان مبلغي است كه همان زارع در كشت رقم پلي ژرم هزينه مي نمايند با اين تفاوت كه اولاً استفاده از تراكتور با داشتن مشخصاتي كه در بالا ذكر شد و همچنين ايجاد جوي و پشته ري كه قبل از بذر كاري انجام مي دهد كه جهت عمليات كاشت مجموعاً 150 يا 200 هزار ريال اضافه نسبت به كشت پلي ژرم هزينه مي گردد و ديگر نوع بذر مصرفي است كه ارقام منوژرم خارجي حدوداً هر كيلويي           

800000- 750000 ريال مي باشد كه براي ارقام پلي ژرم ، اين قيمت حدود                           14000- 12000ريال مي باشد كه مجموعاً 762000  ريال تفاوت قيمت بذر وجود داشته كه با احتساب مبلغ قبلي مجموعاً937000 ريال مي باشد در عوض ميـــــــزان عملكرد در واحد سطح رقم منوژرم بطور متوسط 55-45 تن مي باشد در حاليكه متوسط ميزان عملكرد در رقم پلي ژرم 30-25 تن مي باشد كه اين افزايش عملكرد در رقم منوژرم نه تنها جبران افزايش هزينه را مي نمايد بلكه از نظر اقتصادي هم خود زارع تشخيص مي دهد كه اگر امكانات نظيرماشين آلات مناسب و بذر منوژرم موجود باشد مقرون به صرفه است كه از اين نوع بذر كشت گردد علي رقم اينكه هزينه تنك كردن در رقم منوژرم نسبت به پلي ژرم پائين تر است .

لازم به توضيح است كه قيمت بذر منوژرم براي ارقام وارداتي ( خارجي ) محاسبه گرديده است براي ارقام منوژرم توليد داخل نيز قيمتي حدود 15000 تا 20000 ريال مي توان در نظر گرفت.

 

انواع علف كش هاي شيميايي مورد استفاده عبارتند از:

-   بتانال : زمان مصرف آن دو برگه بودن چغندر و آغاز رشد علف هاي هرز است . مصرف آن براي علف هاي پهن برگ 5/3 تا 5/6 ليتر در هكتار

-   پيرامين : اين علف كش پس از سبز شدن هم روي علف هاي هرز اثر مي كند و پيش از كاشت هم مصرف ميشود. در اين حالت آن را با يك يا دو ديسك عمود برهم باخاك مخلوط و پس از كاشتن بذر مزرعه را آبياري ميكنند ميزان مصرف آن پيش و پس از كاشت در خاكهاي با بافت متوسط 4 كيلوگرم و براي خاك هاي سنگين 5 كيلوگرم در هكتار است.

-   ترفلان : اين علف كش بيشتر براي مبارزه با علفهاي هرز پهن برگ و نازك برگ يك ساله در مرحله جوانه زدن مصرف مي شود و گاهي براي ادامه پاكي كشتزار و كامل كردن اثر علف كش هاي ديگر پس از عمليات وجين مصرف ميشود.

-   رونيت: از اين علف كش براي مبارزه با علفهاي هرز پهن برگ و تعدادي از نازك برگ ها مانند سوروف و اويارسلام پيش ازكاشت استفــــــاده مي شود. اثر اين علف كش روي علف هرز 6 هفته است .

 

 

 

در جدول زير نام علف كش هاي مؤثر آورده شده است

نام معمولي	نام تجاري	زمان مصرف	ميزان مصرف ( كيلوگرم درهكتار)
بن رودوكس	تاپ ميد	پس از سبز شدن	5/1 تا 25/2
دالوپون	دوپون	پس از سبز شدن	4/3 تا 8/6
تي ، سي ، آ	تي ، سي ، آ	پيش از سبز شدن	8/6 تا 10
تري فلورالين	ترفلان	پس از كاشت شدن	562/0 تا 845 /0
باربان	كاربين	پس از سبز شدن	125/0تا 145/0
آي . پي . سي	بتانال	پس از كاشت و پس از سبز شدن	6/3 تا 8/6
پيرازون	پيرامين	پيش و پس از كاشت و پس از سبز شدن	6/3  تا 5/4

  

 جدول زير علف هاي هرز مزارع چغندر قند را نشان ميدهد

رديف	نام فارسي	نام لاتين	خانواده
1	سلمه	Chenopodium (albummurale)	كنوپود ياسه
2	تاج خروس	Amaranthus spp.	آمارانتاسه
3	پيچك	Convulus arvensisl	كونولولاسه
4	سوروف	Echinochlea Crusgalli	گراهينه
5	اويارسلام	Cyperus	سيپراسه
6	قياق	Sorghum halopensis	گرامينه
7	مرغ	Synodon dactylon	گرامينه
8	تاتوره	Datura stramonium	سولاناسه
9	يولاف وحشي	Avena sp.	سولاناسه
10	پنيرك	Malva neylecta	گرامينه
11	تربچه وحشي	Raphanus raphanistrum	مالواسه
12	بارهنگ وحشي	Plantayo lanceolata	كروسيفر
13	گل رنگ وحشي	Carthamus oxyeanthus	پلانتاژيناسه
14	كاسني	Cichorium intybus	كومپوزيته
15			كومپوزيته
16	هفت بند	Polyyoum Lanceo late	پولي گوناسه
17	فرفيون	Ephorbia spp.	افوربياسه
18	خرفه	Portulaca oleracea	پورتولاسه
19	ماستونك	Cephalaria syriala	ديپساسه

 

جدول زير علف هاي هرز مزارع چغندر قند را نشان ميدهد

رديف	نام فارسي	نام لاتين	خانواده
20	آلاله وحشي	Ranunculus arvensisl	رانانكولاسه
21	شير تيغي	Sonchus spp	كومپوزيته
22	كيسه كشش	Capsella burs2 – pastoris	كروسيفر
23	خردل وحشي	Sinapis arvensis	كروسيفر
24	شاه تره	Fumaria Vaillantii	فومارياسه
25	تلخه	Acroptilon repans	كومپوزيته
26	خلر	Vicia spp.	پاپي ليوناسه
27	گاو زبان بدل	Synoglossum spp	بوراژيناسه
28	كاردلي	Cardus Pgcnocephalus	كومپوزيته
29	ترشك	Rumex camelarum	پوليگوناسه
30	خارشتر	Alhagi camelarum	لگومينوز
31	كنگر صحرايي	Cirsium spp.	كومپوزيته
32	علف شور	Salsola sp.	سالسولاسه
33	چسپانك	Setaria Viridisl	گرامينه
34	خاكشير تلخ	Descurenia sophia	كروسيفر
35	شيرين بيان	Glycyrrhiza glabra	پاپي ليوناسه
36	سس	Suscuta sp.	كونولولاسه

 

 

 

5-3 مرحله برداشت :

زمان رسيدن چغندر آماده شدن براي برداشت تابع عوامل زيادي است كه مهمترين آن ها عبارتند از نوع بذر، طول دوره برداشت ، درجه حرارت ، محيط و ميزان مصرف كودهاي شيميايي به ويژه كودهاي ازته به جزدر خوزستان كه كشت چغندر زمستانه است در بقيه نقاط كشور با توجه به تاريخ كاشت و عوامل ديگر ، زمان رسيدن چغندر از اواسط مهرماه تا اواخر آبان است . تا زماني كه دماي هوا به كمتر از 4 درجه سانتي گراد نرسيده ، چغندر به ذخيره سازي قند و افزايش وزن ادامه مي دهد.

   نشانه هاي ظاهري رسيدن چغندر بازرد شدن برگهاي پير ، كندي رشد برگ هاي جوان داخل بوته و به طور كلي كندي رشد اندام هاي هوايي نمايان مي شود. چنانچه رطوبت خاك پيش از برداشت چغندر آنقدر كم باشد كه خارج كردن ريشه از زمين دشوار باشد ، چند روز پيش از آن زمين را آبياري مي كنند. در زراعت سنتي برداشت چغندر با بيل و توسط كارگر انجام مي شود به طور متوسط يك نفر كارگر، در مدت 8 ساعت كار حدود 600 تا 800 متر مربع را برداشت مي كند.

   در زراعت هاي رديفي ( ماشيني برداشت با چغندر كن هاي يك يا دو رديفه انجام مي شود يك دستگاه چغندر كن دولايه در 8 ساعت حدود 5/3 هكتار ( معادل حدود 50 نفر كارگر) چغندر را از زمين بيرون مي آورد. همچنين در زراعت رديفي ، از كمباين هاي ويژه برداشت چغندر ( كه انواع آن سالهاست در نقاط مختلف كشور به ويژه خوزستان و خراسان مورد استفاده است بهره برداري مي شود. كمباين هاي برداشت چغندر با توجه به انواع مختلف كارهاي سرزدن بهره برداري مي شود. كمباين هاي برداشت چغندر با توجه به انواع مختلف كارهاي سرزدن چغندر بيرون آوردن ريشه از خاك ،رديف كردن ريشه ها جمع كردن و بارگيري را با هم يا جداگانه انجام ميدهند، يك كارگر با وسايل دستي به طور متوسط در 8 ساعت حدود يك تن چغندر را از زمين بيرون مي آورد، سرزني و بارگيري مي كند در حالي كه برخي از كمباين ها در همين مدت محصول حدود 8 هكتار ( بيش از 200 تن )را برداشت مي كنند.

 

 

 

 

كمباين هاي برداشت چغندر موجود در كشور چندنوع هستند:

·   كمباين استاندن انگليسي : اين كمباين ها يك رديفه اند و قدرت موتورشان 45 اسب است ظرفيت مخزن آن 2 تن چغندر است و مي تواند تا بلندي 5/2 متر بارخود را خالي كند، عملكرد آن 4 هكتار در روز است.

اين كمباين برگ و طوقه چغندر را قطع مي كند ( سوزني ) ريشه را از زمين بيرون مي آورد و روي يك صفحة گردان مي اندازد . در روي اين صفحه خاك چغندر قند از آن جدا مي شود چغندر به وسيله يك صفحه بالا بر به درون مخزن برده مي شود. هنگامي كه مخزن پرشد اگر كاميون در محل باشد چغندر را در آن بار مي كنند در غير اينصورت در كنار مزرعه ريخته مي شود.

·   كمباين رسي ايتاليايي ( rosi ) : اين كمباين يك رديفه و كار آن مانند كمباين استاندن است ولي بلندي تخليه آن 3 متر است .

·       كمباين فرانسوي ماتر ( Mater) : اين كمباين شامل سه قسمت جداگانه است .

الف) برگ زن شش رديفه كه به نيروي كششي برابر 70 اسب نياز دارد.

ب) چغندر كن 6 رديفه كه به نيروي كششي برابر 90 اسب نياز دارد.

پ) باركن با بلندي تخليه 5/3 متر بدون مخزن كه نيازمند كششي 45 اسب است.

·   كمباين اون زين آلماني : اين كمباين ها سه و چهار و شش رديفه هستند و از سه قسمت جداگانه برگ زن ، چغندر كن و باركن تشكيل شده اند.

·   كمباين جاندير 4310 : اين كمباين چهار رديفه است و كار چغندر كني و بارگيري را با هم انجام مي دهد. انباره آن 5/2 تن گنجايش دارد و بلندي تخليه آن 4متر است. ديگر كمباين هاي چغندر قند عبارتند از لاك وود و كمباين هاي مجاري

 

پس از مرحله برداشت :

چغندر قند را پس از برداشت به طور معمول به كارخانه قند مي برند و فرآيند قند گيري از آن انجام مي شود.

 

5-4-1- فرآورده هاي فرعي چغندر قند :

هدف اصلي از كاشتن چغندر قند توليد شكر است . ساير فرآورده هاي خام يا به دست آمده ( به جز شكر) فرآورده هاي فرعي به حساب مي آيند كه نسبت به فرآورده اصلي (شكر) كاربردهاي متفاوتي دارند كه عبارتند از :

 

برگه و طوقه چغندر

برگ چغندر ، قسمت هوايي گياه را تشكيل مي دهد و پس از سرزني مورد چراي مستقيم دام قرار مي گيرد و يا پس از جمع آوري ،  از آن به عنوان خوراك دام استفاده مي شود. تركيب برگ و طوقه به گونه اي است كه براي دام به ويژه كارگاههاي شيري مفيد است . جدول زير بيانگر تركيب و ارزش غذايي برگ و طوقه است.

نوع ماده

خاكستر

ماده خشك

الياف خام

چربي خام

ان اف دي

پروتئين خام

پروتئين هضم شدني

مجموع مواد غذايي هضم شدني

كلسيم (درصد)

فسفر(درصد)

انرژي (درصد)

مقدار

7/16

6/3

6/3

4

2/8

7/2

2

17

04/0

4/0

 

در مزرعه اي كه 40 تن ريشه  داشته باشد ، وزن برگ و طوقه تازه آن حدود 28 تن است . نسبت برگ و طوقه خشك شده به ريشه 12 درصد است .

 

تفاله چغندر :

باقيمانده چغندر تحويلي به كارخانه پس از استخراج قند تفاله ناميده مي شود. تفاله چغندر به شكل تر و خشك به عنوان دام مصرف مي شود . از هر يكصد كيلوگرم چغندر با عيار 16حدود 85 كيلو تفاله به دست مي آيد نسبت تفاله خشك به وزن چغندر حدود 5 درصد است.

z   ملاس

z  پساب قهوه اي رنگ باقي مانده از پخت سوم چغندر قند كه پس از سانتريفوژ ( جدا كردن شكر توسط نيروي گريز از مركز) به دست مي آيد ملاس نام دارد ، هر 100 كيلوگرم چغـــــــندر قند 4 تا 7 كيلو ملاس دارد كه از آن به عنوان خوراك دام استفاده مي شود ملاس چغندر بين 9/14 تا 2/24 درصد مواد ازت دار دارد كه با استفاده از مخمر مخصوص مي توان از آن پروتئين براي مصرف انسان و دام تهيه كرد. از هر تن ملاس مي توان 160 كيلوگرم اكسيد كربن تهيه كرد كه از آن در نوشابه سازي ، كنسرو سازي و آتش نشاني استفاده مي شود.

از ملاس در تهيه اســــــيد استيك استفاده مي شود. از اسيد حاصله سركه تجاري بدست مي آيد ، ازملاس نيز در تهيه چربي ، اسيد گلوتاميك ، دكستران و بتامين استفاده ميشود. ملاس براي تهيه الكل اتيليك و سوخت اتومبيل نيز كاربرد دارد.

 

 

 

 

 

جدول زير تعداد و ظرفيت كارخانه هاي قند كشور به تفكيك استان

رديف	استان	تعداد كارخانه	ظرفيت روزانه (تن )
1	خراسان	10	19200
2	سمنان	1	750
3	آذربايجان غربي	4	500
4	كرمانشاه	2	4000
5	لرستان	1	1500
6	مركزي	3	3700
7	اصفهان	2	5500
8	همدان	1	1000
9	فارس	5	6450
10	كرمان	1	1000
11	خوزستان	2	7500
12	چهارمحال بختياري	1	1000
13	كهكيلويه و بوير احمد	1	1000
14	آذربايجان شرقي	1	5000

 

 

 

 

 

تصاوير زير مراحل مختلف تهيه زمين كاشت چغندر و مرحله داشت و برداشت و تحويل به كارخانه فرآوري توليد شكر را نشان مي دهد .

  

 

 

تصويرشماره 1 شخم زدن

  

 

تصوير شماره 2 همواركردن زمين

فهرست منابع:

1- آفات گياهان زراعي.  ابراهيم بهداد 1361 و 1368

2- آمـــــــارنامه ي كشاورزي. وزارت كشاورزي، معاونت برنامه ريزي و بودجه اداره كل آمار و اطلاعات

3- بيماريهاي مهم چغندرقند ايران و مبارزه با آن ها – محمد خيري ، بنگاه اصلاح و تهيه بذر چغندرقند

4- توليد بذر چغندرقند ، دكترسيد يعقوب صادقيان ، وزارت كشاورزي ، سازمان تحقيقات آموزش و ترويج كشاورزي

5- زراعت چغندرقند ، محمد كوليوند ، موسسه تحقيقات چغندرقند

6- سرخرطومي هاي چغندرقند ايران و طرز مبارزه با آن ، دكتر عباس دواچي

7- نشريه هاي هزينه توليد محصولات كشاورزي وزارت كشاورزي

8- گياهان صنعتي. دكترناصرخدابنده

9- علف هاي هرزمزارع چغندرقند ايران و طرق مبارزه با آنها، دكترحبيب اله ثابتي انتشارات دانشگاه تهران 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

اثر متعادل كودها

بسمه تعالي

اثرات مصرف متعادل كودها ( استفاده بهينه از كودهاي شيميايي ) و نقش ريز مغزيها در بهبود كمي و كيفي محصولات زراعي :

 

1 – افزايش توليد محصولات زراعي .

2 – بهبود كيفيت و بازار پسندي محصولات زراعي ( افزايش پروتئين دانه گندم , افزايش طول عمر انباري پياز و سيب زميني, خوش خوراكي توليدات كشاورزي ) .

3 – غني سازي محصولات زراعي ( افزايش غلظت آهن ,  روي ، منگنز ,  مس ، منيزيم , پتاسيم  و ....  ) به منظور ارتقاء سطح سلامت جامعه .

4 . توليد بذر هاي قوي از نظر جوانه زني و رشد اوليه گياه .

5 . افزايش استحكام گياهان زراعي و در نتيجه كاهش مصرف سموم شيميايي .

6 . افزايش مقاومت گياهان در برابر آفاتي نظير تريپس پياز و ..... .

7 . افزايش مقاومت گياهان به تنش هاي محيطي از قبيل شوري , سرمازدگي  ، گرما و .... .

8 . افزايش فعاليت هاي زيستي در خاك و تجديد حيات خاك .

9 . كاهش نسبت مولي اسيد فيتيك به روي ( Pa/Zn ) در دانه گندم در راستاي مصرف نان سبوس دار .

10 . كاهش غلظت آلاينده هايي نظير نيترات و كادميم در محصولات كشاورزي .

11 . كاهش سميت بر در گياه در اثر مصرف كودهايي چون سولفات روي و .... .

12 . كاهش نياز به كودهاي فسفاته و آهن وارداتي و جايگزيني آنها با بيوفسفات طلايي , سولفات آهن و ....... .

13 . كاهش در ميزان مصرف آب  ( افزايش كارآيي آب WUE   ) و افزايش بازيافت كودها .

14 . كنترل شيوع بيماريهاي گياهي نظير آمپلوژيلوس , ورس غلات و .... .

15 . بهبود همزيستي هاي مفيد بين ميكرو ارگانيسم هاي خاك و گياهان ( تثبيت كننده هاي ازت مثل ازتو باكتر , ميكوريزي و ..... ) .

16 . زودرسي محصولات زراعي مخصوصا كلزا .

17 . ممانعت از سياه شدن محصولات زراعي مثل سيب زميني پوست كنده شده به دليل افزايش مقدار آنتي اكسيدانها ( مثل روي ) .

 

استفاده از انواع كودهاي ميكرو بيولوژيك :

 

كودهاي كامل ميكرو ليبول BMX   نيز در مزارع گندم , سيب زميني , پياز و سبزيجات استان تهران مصرف گرديده كه باعث برطرف كردن كمبود عناصر ريزمغذي و افزايش عملكرد در واحد سطح بوده است . اين كود شامل آهن ( 35/3 ٪ ) , منگنز ( 7/1 ٪ ) , مس ( 7/1 ٪ ) , روي ( 6/0 ٪ )  , بر ( 875/0 ٪ ) , موليبدن( 023/0 ٪ ) مي باشد .

 

اين كود زيستي مايه تلقيح ازتوباكتر :

 

در مزارع گندم و پنبه استان تهران به صورت طرح مقايسه اي با مزارع شاهد مصرف شده كه نتايج قابل مشاهده اي بدست آمده پاسخ غلات به تلقيح بر حسب شرايط خاك و آب و هواي منطقه متفاوت بوده و در پاسخ مثبت افزايش محصول حدود 7 تا 12 درصد و حداكثر تا 39 درصد گزارش شده است . اين باكتري علاوه بر تثبيت ازت , از طريق توليد هورمون هاي محرك رشد گياه و توليد مواد ضد قارچي كنترل كننده فعاليت قارچهاي بيماريزا , موجب رشد بهتر گياه و حفظ سلامت آن مي شود . با توجه به اينكه ازتوباكتر يك  باكتري هتروتروف مي باشد لذا براي تامين كردن آن نياز است كه خاك داراي مواد آلي بالايي باشد . براي اين منظور استفاده توام ازتوباكتر و كود دامي در خاكهاي با مواد آلي كم همانند كشورمان توصيه مي شود .

كود زيستي فسفاته بارو 2 براي استفاده بهينه از فسفر موجود در خاك و يا كود شيميايي فسفاته طراحي شده است . اين كود با ترشح اسيدهاي آلي و آنزيم فسفاتاز باعث رها سازي فسفات از تركيبات معدني و آلي آن مي شود كه فسفر نه تنها بر رشد گياه تاثير زيادي مي گذارد بلكه بر تشكيل گل , ميوه , بذر و كيفيت آنها نيز اثر دارد . فسفر همچنين به جذب عناصر ديگر توسط گياه كمك مي كند .

 

مزاياي عمده استفاده از كود زيستي بارو 2 به شرح ذيل مي باشد :

 

1 . افزايش عملكرد حدود 10 تا 50 درصد .

2 . كاهش مصرف كود شيميايي فسفاته .

3 . بهبود بافت خاك .

4 . كاهش آلودگيهاي زيست محيطي .

5 . كاهش بيماريهاي ميكروبي گياهي .

 

 در استان تهران در كشت گندم , ذرت سبزي و صيفي از اين كود استفاده گرديده كه نتايج مثبت كمي و كيفي مشاهده شده است .

عناصر غذايي كم مصرف شامل آهن ، روي ،منگنز ، مس و بر هستند كه در غالب خاكهاي مناطق كشور به استثناء سواحل درياي خزر شرايط PH  به گونه اي است كه جذب چهار عنصر فلزي اول با مشكلاتي روبرو است . اين عناصر در PH  قليائي خاك غالبا به فرمهاي رسوب وجود دارند كه گياهان قادر به استفاده از آنها نيستند . همچنين وجود درصد بالاي كربنات كلسيم در خاكهاي مناطق مختلف كشور باعث غير فعال شدن عناصر ميكرو در خاك شده است . و متاسفانه كشاورزان ما با دست خود نيز مشكلاتي را بوجود آورده اند و آن هم مصرف بي رويه فسفر در زراعت هاي مختلف مي باشد . زيادي فسفر در خاك باعث تاثير سوء اين عناصر مي شود و فعاليت آنها را چه در خاك و چه در گياه به حداقل ميرساند.

با توجه به مطالب فوق در اكثر مناطق كشور كمبود عناصر ميكرو ديده مي شود كه باعث افت محسوس در عملكرد و كيفيت محصولات كشاورزي شده است .

مصرف بهينه كودها و عناصر كم مصرف تاثيرات بسيار مثبتي در افزايش و بهبود كيفي محصولات كشاورزي و حفظ محيط زيست به همراه دارد .

علاوه بر 5 عنصر ذكر شده مصرف گوگرد ،كلسيم، منيزيم نيز در افزايش عملكرد و بهبود كيفيت محصولات كشاورزي تاثير مثبت دارد .

نتايج تحقيقات مويد آن است كه عناصر ريز مغذي پس از متعادل سازي عناصر اصلي ( ازت ، فسفر، پتاسيم ) نقش اساسي در افزايش عملكرد كمي و كيفي محصولات كشاورزي دارند .

در تحقيقات فراواني كه توسط موسسه تحقيقات خاك و آب براي افزايش عملكرد و كيفيت گندم بعمل آمده است ، اثرات مصرف ريز مغذيها بر روي گندم و اضافه شدن درصد پروتئين گندم نيز گزارش شده است . بعنوان مثال نمودار زير نشان ميدهد كه مصرف سولفات روي بيش از ساير ريز مغذيها باعث افزايش درصد پروتئين گندم مي گردد  

 

                     اثر مصرف سولفات روي در بهبود كيفيت دانه گندم .

تحقيقات نشان داده است كه پس از متعادل سلزي مصرف كودهاي ازته ، فسفاته،پتاسيمي،منيزيمي مصرف كودهاي محتوي عناصر ريز مغذي مخصوصا سولفات روي در مزارع گندم سبب افزايش عملكرد ، بهبود كيفيت و غني شدن مي گردد .افزايش پروتئين و كيفيت دانه گندم تابع عوامل متعددي منجمله رقم ؛شرايط اقليمي ؛ مديريت بهينه در مصرف متعادل كودها : سطح حاصلخيزي خاك : مديريت صحيح در كشت : داشت و برداشت و..... مي باشد . در خاتمه مي توان اظهار نمود كه مصرف بهينه كود يكي از سريع ترين : راحت ترين و كم هزينه ترين روشها براي افزايش عملكرد محصولات زراعي مي باشد و براي دستيابي به عملكرد مطلوب و با كيفيت بالا ضروري است . و همچنين بايد دقت نمود كه توصيه كودي بهينه بر اساس نتايج آزمون خاك و گياه؛ شرايط خاكي و شرايط آب و هوائي ؛  متفاوت مي باشد .لازم به ذكر است كه در مصرف كود علاوه بر كودهاي حاوي عناصر پر مصرف به كودهاي محتوي عناصر كم مصرف نيز بايد توجه كافي مبذول داشت و به منظور حفظ محيط زيست توصيه مي شود كه از مصرف بي رويه كودهاي شيميايي نيز خودداري گردد .